Шӱдыр юмо

Шӱдыр юмо — марий калыкын мифологийыштыже да марий юмынйӱлаштыже Ош Поро Кугу Юмын полышкалышыже, ик эн шотлымо, мӱндыр ӱнаран юмыжо. Тудо ава семынак унарым пога, шочашлан вийым пуа. Кугу чер, азап, сӧй але мланде чытырналтме годым, тыгак у кугыжанышым чоҥымо пагытыште, элын рудо олажым ышташ тӱҥалме деч ончыч Шӱдыр юмылан да тудын Аважлан сӧрен кумалыныт. Сӧй годым кумалше-влак Шӱдыр Ава лумеш, тушманлан шижтарыде, кычкыдыме ялт ош тусан талгыде-влакым чара пасушко луктын колтат улмаш. Олам чоҥаш тӱҥалме годымат тудын лӱмеш йышт кумалыныт.

Шӱдыр-влак

Пагалыме шӱдырлан Кугу Корка шӱдырым (южо вере тудым хант, селькуп, кет калык-влак семынак Шордо Шӱдыр маныт, рушлаже Большая Медведица) шотлат. Корка шӱдыр деке мыняр тура илет, тунар пентыде койыш-шоктышан лият. Тиде шӱдырлан кӧра йӱдвелне илыше чыла калыкын койышыжо тыматле, тыште икте-весе дене туманлен, кредал огыт иле. Марий калыкат Корка шӱдырлан тура ила. Сандене койышна кечывалвел калык деч чотак ойыртемалтеш. Корка шӱдыр калык койыш пужлымо деч аралаш полша, мемнам поро куатан вий дене пойдара.
Марий калык тыгак Шокте — Лудо Пыжаш шӱдырым (созвездие Плеяда), Вӱдвара шӱдырым (созвездие Орион), Кайыккомбо корным — Шочын Аван солыкшым (Млечный путь) пален. Марий калыкын ойлымыжо почеш, тӱня, чыла илыш сур лудын Шокте шӱдыр гычын кондымо индеш муныжо гыч ылыжын да шарлен. Кайыккомбо корным — Шочын Аван солыкшым — Кугезына-влак илышаш чоным пӧлеклыше вийлан шотленыт. Вӱдвара шӱдырын кок атыже пиал дене темыме манын ӱшаненыт.

Шӱдыр-влакым ончен, калыкна йӱдым кудо велыш кайышашым, кушто верланымым да шагат жапым пален моштен. Пагытым ушештарыше шӱдырлан Тулвуй шӱдыр (Козерог) шотлалтын. Ожно шӱдырым марий калык тиште але ойыртемыш пале манын ойлен.
Шордо шӱдырын кава тӱрыштӧ верланыме пагытыште кече кӱчыкемеш да йӱкшемда, ойла калык. Йӱдвел кундемыште илыше коми, эвенк да Сибирьысе моло калык-влак каваште илыше Шордо (Шордо шӱдыр), кажне шыже еда Ош Кечым йышт руалтен, шолышт кудалеш манын ӱшаненыт. Кече петырныме пагытыште полярный йӱд тӱҥалеш, йӱдшӧ-кечыже пычкемыш шога. Ожнысо миф почеш, шолышт кудалше шордым тале сонарзе але маска поктен. Нуно Ош Кечым лач шошым толшо равноденствий жапыште (Кугече пайрем гутлаште) гына утарен сеҥат манын, Сибирьыште илыше калык-влак ойлат.

Шӱдыр-влакым эскерымаш

Акрет годсек аралалтше тоштыеҥ ойышто кавасе шӱдыр-влак Юмын шотлен пытарыдыме вольык кӱтӱжӧ семын палемдалтыт. Арам огыл марий калык шӱдыр-влакым «шотлыдымо шорык» але «вольык» манын туштен ойла.

Шӱдыр-влак мландӱмбалне илыше янлык ден вольык-лан, айдемылан илаш йӧным ыштат. Тунамак нуно пагытын вашталтмыжым эскерат, жапын уэммыжым ушештарат. Шӱдыр пӧрдмӧ семынак, шошым кеҥеж, кеҥежым шьгже, шыжым теле алмашта. Тыгеже, шӱдыр-влак жапын уэмын вашталтышыжым ончыктат. Тыгай акрет годсо шинчымаш негызеш пеш шукерте ожно календарь-влак шочыныт.