Васильев, Валериан Михайлович

сотыеҥ, шанчызе-энциклопедист, литератор, филологий шанче доктор
(Ӱпымарий гыч колтымо)

Ӱпымарий (Валериан Михайлович Васильев) (1883 шорыкйол 1 (шорыкйол 13), Россий империй, Ӱпӧ губерний, Пӱрӧ уезд, Тумна ял (кызыт Тумна сола)) — 2 ага 1961, Йошкар-Ола ола) — сотыеҥ, шанчызе-энциклопедист, литератор, филологий шанче доктор (1957), этнограф, фольклорист, почеламутчо, туныктышо, музыковед, кусарыше. Валериан Михайлович — шанче степеньым налше марий-влак коклаште икымше улеш. "Марий шанчын ачаже" — лӱмым илымыж годымак пуэныт. Пошкырт Эл Янаул кундемысо Тумна ял гыч. Тудын лӱмжым Йошкар-Олан ик уремже да МарНИИЯЛИ нумалыт. Валериан Михайлович - тиде чоклымаш деч варасе лӱм, 1902 ийыште тынеш пурен. Чоклымаш деч ончыч тудо Вастайн Кайсан Темьян (рушла Вастаев Темьян Гайсинович) лийын.

Валериан Михайлович Васильев
Ӱпымарий
Шочмаш дене лӱм Вастайн Кайсан Темьян
Шочын 13(1).01.1883
Шочмо вер Россий империй, Ӱпӧ губерний, Пӱрӧ уезд, Тумна ял
Колен 1961 ий 2 ага(1961-05-02)
Колымо вер Йошкар-Ола ола
Эл
Тыршымаш алан йылмызе, этнолог, краевед
Чап пӧлек да премий

Марий АССР Президиум Верховный Советын Чапкагазше (1958)

В.М.Васильевлан Тумна ялыште Тоштер-пӧрт ваштареш шогалтыме чапкӱ.

Тумна шочмо ялыште Валериан Михайловичлан чапкӱ шога. Шочмыжлан 100 ий темме лӱмеш шочмо ялыштыже пӧрт-тоштерым ыштеныт.

Илыш корныжо

тӧрлаташ

Валериан Михайлович 1883 ий шорыкйол тылзын 13-шо кечынже (юлиан календарь дене — 1-ше шорыкйол кечын) Ӱпӧ губерний Пӱрӧ уезд Тумна (кызыт Тумна сола) ялеш улан чимарий кресаньык ешыште шочын[1]. Изинекак шочмо йылмыжым, калык поэзийым йӧратен шынден. Шым ияш тунемаш тӱҥалын.

Шке ялыште 4 ий тунемын, вара туныктышо изам эргыж дене Ӱпыш наҥгайыш. Тушто кок классан школыш пуэн кодыш. Ӱпыштӧ Валериан кум ий гыч курсым пытарен лектын. Тулеч ончычшо тунемаш ачаже ыш колто. 1895 ийыште, тунем чарныме ий, шыжымак ачаже тудым шке Чараруш правленийышке возкалаш намиен кодыш. Ик-кок тылзыжым ялт тугак илен; варажым тудлан тылзылан кум теҥгем пыштышт.

Тунеммым чарнен гынат, адак умбакыже тунемшашым вуйыштыжо кучен илен; мондаш огыл манын, изиш тунемынат шоген. Тӱрлӧ правленийыште кум ий возкален эртарен, Пӱрӧ олашке куснен: иктыланат каласыде, йыштак каен. Пӱрыштӧ туныктышылан ямдылыме школыш пурен. Тушто, курс пытымекат, тунеммым чарнымыже шуын огыл. Шке уездысе Музек лӱман ялыште туныктышылан ик ий пашам ыштен да адак тунемаш каен, ындыже - Озаҥышке.

Тунам тудын гай шемер калык гыч лекшылан тунемаш корно пеш шыгыр ыле: шке окса дене тунемаш лийшаш огыл, казна чот дене поп лиймыла адак кугурак туныктышылан лекмыла веле лиеш ыле. Тудлан поплан туныктымо школыш пураш вереште. Тушечын кум ий гыч 1906 ийыште тунем лекте.

Попланже шым кае, Озаҥышак Каван ер воктенсе семинареш коден, тӱрлӧ йылме дене кнага возкалыме, лукмо верешыже. Кнагаже пеш шотанак огыл ыле: шукыжо Крестос тыныш савырыме, вес тӱня илыш нерген да монь. Ту книга-влак воктенак тудо шкеак моло тӱрлӧ кнагамат лукташ тӱҥалын: марий календарь, тӱрлӧ чер поремдыме, марий муро, тушто, йомак, тошто мут, молыжат. Книга лукмаште моло марийат полшышо шуко лие.

Кнага лукмо, шалатыме деч посна адак моло пашамат ыштен: вес семинарыште, ӱдыр-влак туныктымаште, марий йылмылан туныктен, тунамак мутерлан тӱрлӧ кӱлешан марий йылме гыч погаш тӱҥалын. Тудо коклаштак адак кугу школыш тунемаш пурымылат ямдылалт шоген. Тӧчен-тӧчен 1913 ийыште Озаҥысе кугу школышкат тунемаш пурен. Тиде школышто тӱрлӧ вер гыч самырык еҥ-влак лийыныт, йылме ойыртемыштат, калык ойпогыштат икгай лийын огыл. Валериан Ӱпымарий тидым шижын да тунамак калык мурым, йомакым погаш пижын. Тунам Озаҥ олаште тӱрлӧ калыкын уста эргышт-влак тунемыныт, иленыт, нунын дене палыме лиеш да кылым вияҥден колта.

Озаҥ олаште 1912 ийыште «Марла календарь» луктын шоген. Тудым ямдылымаште Валериан Ӱпымарий Павел Петрович Глезденев дене пырля кугу пашам ышта.

1917 йыште Озаҥ школым тунем лекшашеш Российыште революций(рэволӱтсий) тӱҥале. Тунамсек марий йылмылан, марий йылме дене возкален тӱрлӧ-тӱрлӧ книга лукташат корно кумдан почылто. 1917 ий, Сорла тылзын 25-ше кечыште Ӱжара лӱман кугу марла газет лекташ тӱҥале; газет вашталмешке тӧрлатен возкалшыже лийын шоген. Газет деч посна тӱрлӧ-тӱрлӧ марла книга шуко луктылто.

Марий-влак кокла гыч Васильев-Ӱпымарий эн ончыч манме гаяк Озаҥ университетыш тунемаш пура. Тыште ученый Бергын полшымыж дене марий муро-влак мутшыге, семжыге возен налеш. Тиде возымо Марий семым шымлымаште таче кече мартеат шке кӱлешлыкшым йомдарен огыл. Кугу шинчымашым погымеке Валерьян Михайлович тӱрлӧ вере рвезе калыклан шочмо йылме нерген келге, пеҥгыде шинчымашым пуэн шога. Тудо 30-шо ийла мучаште Марий пединститутышто туныктен. Тиде тургым жапыште тудлан шуко йӧсым чыташ логалын: калык тушман семынат титаклаш тӧченыт, поктылыныт, но тиде йӧсӧ жапым сеҥен лектын. Варажым МАрНИИ-ште йылмым шымлен шоген. Валериан Михайлович 1961 ийыште ага тылзын 3-шо кечынже лугыч лийын колен.

Сылнымут паша

тӧрлаташ

Йоча поэзий

тӧрлаташ

Валериан Михайлович эрекак сылнымутым возен шоген огыл. Тудо чылажат икмыняр произведенийым веле серен, но нуно таче кечыланат шкеныштын вийыштым йомдарен огытыл. Кӱчык, икмыняр корно гыч шогышо почеламут-влакым калык мыскара негызеш шочыныт да самырык тукымлан пӧлеклалтыныт. Тудын калык мыскара негызеш «Пырыс ден коля». Шонышже: кеч-могай пашаштат чоным тургыжландараш ок кӱл. «Пырыс ден шыл», «Поян веҥе» баснят пеш оҥай, пӱсӧ умдан. В.Ӱ. ик эн чапле, кызытат моткоч кӱлешан «Шочмо йылме» почеламут пеш виян манаш лиеш. В.Ӱ. шочмо йылмын кугу кӱлешлыкшым, вий-куатшым палемден. Шочмо йылме лиеш гын, калыкат илаш тӱҥалеш. Пыта гын, калыкат пыта. Садланак серызе, почеламутчо шочмо йылмым изинекак йӧраташ, тудын дене мутланаш, эреак перегаш ӱжын возен. Тыге В.Ӱ. кажне шке почеламутыштыжо кӱлешан йодышым тарватен да шымлен лектын. Нунын школышто, йочасадыште кучылташ моткоч пайдале. Шочмо йылме вияндыме шотыштат полша.

Ойлымашыже-влак

тӧрлаташ

Марий йоча прозышто Васильев-Ӱпымарий шке волгыдо сылнымут кышажым коден. Тудо икшывылан возымо прозылан шочашыже полшен. Сергей Григорьевич Чавайн дене пырля ӱшанле негызым пыштен манаш лиеш. 1909 ийыште «Марла ойлымаш-влак» ойпого лектын. Серызын йочалан лудаш возымо ойлымаш-влак шке тӱсышт дене ойыртемышт уло. Нуно утларакшым калык ойлымаш, мыскара, шулдыран мут-влак негызеш чоҥалтыныт. Автор пеш кӱчыкын икмыняр ой дене гына раш возен моштен. Васильев-Ӱпымарий тыгак Л. Толстойын, К. Ушинскийын да молынат ойлымашышыштым шочмо йылмыш кусарен. Марий тӱсым пуэн. Икшывылан темлыме кажне изи ойлымаш могай-гынат кӱлешан йодышым шынден, мутлан, «Шултыш кинде» ойлымашыште автор шурным ончен куштымо нерген каласкала илышыште кресаньык пашан пеш кӱлешан суапле улмыжо палемдалтеш. Йоча-влак кресаньык пашалан модыш гочат кумылаҥыныт. Лач тыгай шонымаш дене «Темрай ден Топкай» ойлымаш шыҥдаралтын. «Мӱкш пакчаште» ойлымаш паша усталык нерген мутым лукмо. Южо произведенийлаште порылык, ончыкылык рвезе тукым нерген шонымаш раш палдырна. Мутлан, «Шоҥгын вашмутшо» ойлымашын геройжо – илалше еҥ. Тудо кушкын толшо тукымлан сайым, порым ыштен кодынеже. В.Ӱ. йоча прозышто мыскарам вияҥдымаште тышен. Айдемын посна ситыдымашыжым мыскара йӧре ончыктен. Теве «Шамкай куван чывже» ойлымаште опкын койыш ваштареш виктаралтын.

Тӱҥ пашаже-влак

тӧрлаташ
  • Тӱҥалтыш марла книга (на восточном наречии). - Казань, 1907. — 60 с. (Соавт. Глезденёв П. И.).
  • Вес марла книга (на луговом наречии). - Казань, 1907. — 112 с. (Соавт. Глезденёв П. П.).
  • Песни черемис Бирского и Сарапульского уездов // Аптриев А. Сборник черемисских песен, записанных в разных селениях Бирского и Сарапульского уездов в 1905—1907 годах. — Казань, 1908. - С. 3-5.
  • Марла чот (шот). Методический сборник арифметических примеров и задач на восточном и луговом наречиях черемисского языка для начальных училищ. — Казань, 1908. — 102 с.
  • Русские предлоги и наречия в значении предлогов. — Казань, 1909.
  • Песни черемис Бирского и Сарапульского уездов // Известия ОАИЭ. — 1909. — Т. XXIV, Вып. 6. — С. 565-584.
  • О характере и строе черемисских песен // Известия ОАИЭ. — 1909. — Т. XXIV. Вып 6. — С. 565—587.
  • Первоначальный учебник русского языка для восточных черемис. — Казань, 1909.—261 с.
  • Заметки по поводу этнографических очерков С. К. Кузнецова под названиями «Из воспоминаний этнографа» и «Черемисская секта «Кугу сорта»//Известия ОАИЭ. — 1910. — Т. XXVI. Вып. 1—2. —С. 161—160.
  • Букварь и первая книга для чтения на луговом наречии марийского языка. - Казань, 1911. — 59 с.
  • Черемисско-русский словарь: Пособие при изучении черемисского языка. — Казань, 1911. - 27 с.
  • Букварь и первая книга для чтения на восточном наречии черемисского языка. — Казань, 1914. (Соавт. Глезденёв П. П.).
  • Марла букварь. — Казань, 1914. (Соавт. Кармазин Г. Г.).
  • Отношение черемис к половой распущенности // Известия ОАИЭ. — 1915. — Т. XXIX. — Вып. 1—3. - С. 95—115.
  • Кугу сорта марийын кумалтыш мутышт. — Казань, 1917. - 20 с.
  • Тӱрлӧ марийын кумалтыш мутышт. — Казань, 1918. — 76 с.
  • Записки по грамматике языка народа мари. Материалы для этимологии и синтаксиса. — Казань, 1918—1919. — 80 с.
  • Чотлаш туныктымо книга. — Казань, 1918. — 56 с. (Соавт. Глезденёв П. П.).
  • Марий муро. — Казань, 1919. — 96 с.
  • Верования и обряды мари // Известия ОАИЭ. — 1920. — Т. XXXI. — Вып. Г —С. 49—70.
  • Марий муро. — М., 1923. - 88 с.
  • Кушечын лектын «шамыч» манме мут II У илыш. — 1923. - № 6. — С. 43—44.
  • Марий мутер. Маро-русский словарь и конспект грамматики марийского языка. — Краснококшайск, 1924. — 112с.
  • Инструкция по собиранию этнографических экспонатов для марийского музея. — Краснококшайск, 1925. — 48 с.
  • К вопросу об объединении наречий и говоров марийского языка // Марийское хозяйство. - 1926. — № 5—6. - С. 120—127.
  • Бытовые условия, отрицательно влияющие на физическое состояние народа мари // Материалы по изучению экономического и социальнокультурного состояния народа мари. — Краснококшайск, 1926. — С. 41—51.
  • Краснококшайская музейная экскурсия летом 1926 года // Марийское хозяйство. - 1926. — № 7-9. - С. 183—189.
  • Рецензия: Мухин В. А. «Йӱд» // Марий эл. — 1927. — № 1—3. — С. 139.
  • Элементарная грамматика марийского языка: пособие при изучении марийского языка. — Краснококшайск, 1927. — 76 с.
  • Марийская религиозная секта «Кугу сорта». — Краснококшайск, 1927. —84 с.// Марий Эл. — 1927. — № 4—6. — С. 87—101; № 7—9 — С. 133—163; № 11—12. —С. 135—149.
  • Материалы для изучения верования и обрядов народа мари. — Краснококшайск, 1927. -28 с.
  • Марий кундемыште ыштыме шанче паша нерген II Туныктымо паша. — 1927. —№ Т —С. 74—81.
  • Марий кундем рӱдӧ тоштерын 1926-шо дене 1927 ий кеҥежласе па- шаже, марий илышым тунем коштмыжо // Туныктымо паша. — 1927. — №1. —С. 82—87.
  • Марий мутер. — М., 1928. — 348 с.
  • Русско-марийский словарь. — Йошкар-Ола, 1928. — 646 с. (Соавт.: Мухин В. А., Егоров Ф. Е. и др.).
  • Программа по устной марийской словесности. — Казань, 1929. — 4 с.
  • Материалы по поэтике на марийском языке. — Казань, 1930. - 112 с.
  • Методические указания по преподаванию марийского языка по прямому, беспереводному методу. — Йошкар-Ола, 1930. - 26 с.
  • К вопросу об образовании сложных слов и орфографии их в марийском языке. — Казань, 1931. — 6 с.
  • Писатель-влакын возымаштышт могай йоҥылыш-влак шинчаш пер- нат//У вий. — 1935.—№4. —С. 84-89.
  • К вопросу о новой орфографий лугово-восточного марийского литературного языка. - Йошкар-Ола, 1936. — 20 с.
  • Марий муро. — Йошкар-Ола, 1937. - 148 с,
  • Прошедшее время в марийском языке // Ученые записки МГПИ им. Н. К. Крупской. - Йошкар-Ола, 1940. — Т. XI. — С. 67—84.
  • Функциональная семантика в марийском языке // Ученые записки МарНИИ. Т. Т - Йошкар-Ола, 1948. — С. 35—57.
  • Семантические и логические связи речи в интонационном ее преломлении в марийском языке // Ученые записки МарНИИ. — Йошкар-Ола, 1948. —Т. 1. —С. 17-34.
  • Пережитки аморфно-синтетической системы в марийском языке // Ученые записки МарНИИ. — Йошкар-Ола, 1948, —Т. Е —С. 83—106.
  • Идиомы, иносказательные изречения, слова-пережитки в марийском языке // Ученые «записки МарНИИ. — Йошкар-Ола, 1948. - Т. 1. — С. 107—129.
  • Некоторые вопросы марийского языкознания. — Козьмодемьянск, 1948.— 120 с.
  • Сложные слова и правописание их в марийском языке // Ученые записки МарНИИ. — Йошкар-Ола, 1953. — Вып. 5. - С. 45—69.
  • О внутренних законах развития марийского языка // Ученые записки МарНИИ. — Йошкар-Ола, 1953. - Вып. 5. — С. 71-106.
  • Письменные памятники на марийском языке конца XVIII и первой половины XIX в. // Ученые записки МарНИИ. — Йошкар-Ола, 1953. — Вып. 5. — С. 255—271.
  • Наклонения и некоторые отглагольные формы в марийском языке // Ученые записки МарНИИ. — Йошкар-Ола, 1955. — Вып. 7. — С. 69—106.
  • Марийско-русский словарь. - М., 1956. — 864 с. (Соавт.: Асылбаев А. А., Саваткова А. А.).
  • Материалы по грамматике марийского языка. — Йошкар-Ола, 1956. — 88 с.
  • Родство и свойство в представлениях марийского народа // Ончыко. — 2004. — № 8. — С. 98—123; № 9. — С. 92—115; № Ю. — С. 84—107; № 11. — С. 130; № 12. — С. 127—158.

Публиковатлыдыме пашаже-влак

тӧрлаташ
  • Научная грамматика марийского языка. 1937. — 481 л.
  • О переводе общественно-политической литературы. 1945. — 23 л.
  • О переводной литературе. 1945. — 46 л.
  • К вопросу о переводах и издании басен И. А. Крылова на марийском языке. 1945. - 12 л.
  • О языке (марийском) на страницах газет и художественной литературы. 1945. — 38 л.
  • Причины неуспеваемости марийцев в изучении русского языка. 1946.— 11 л.
  • Как не надо переводить книги. 1947. — 5 л.
  • Тотемистические пережитки в воззрениях марийского народа. 1949. — 25 л.
  • К вопросу о схожестве и различии в литературных языках лугово- восточном и горномарийском. 1951. — 7 л.
  • К вопросу об извращениях в марийском языкознании в результате влияния «нового учения» о языке. 1951. — 22 л.
  • Словообразовательные и словоизменительные средства в марийском языке. 1955. — 13 л.
  • Об изменениях орфографии марийского языка. 1955. — 30 л.
  • Свойства, формы глаголов и отрицательные слова в марийском языке. 1956. — 88 л.
  • К вопросу о происхождении подобозвучных и омонимических слов в татарском языке. 1958. — 10 л.

Газет публикацийже

тӧрлаташ
  • К вопросу о транскрипций языка мари II Ӱжара. — 1917. — 18 декабрь; Знамя революций. — 1917. -24 декабря.

Илышыже да творчествыже нерген литератур

тӧрлаташ
  • Аблинов В. Курым тӱҥалтышыште Н Ончыко. — 1972. — № 5. — С. 81—84.
  • Апакаев П. Туныктышын волгыдо порылыкшо П Марий коммуна. - 1983. — 20 январь.
  • Апакаев П. А. Образование и просветительское движение в Марийском крае: Историко-педагогические очерки. — Йошкар-Ола, 2002. — С. 109—116.
  • Асаев А. Шӱмыштына ила: Шочмыжлан 100 ий // Марий коммуна. - 1983. — 20 январь.
  • Асаев А. Шокшо кидым тачат шижам // Ончыко. — 1994. — № 3. — С. 138—146.
  • Асылбаев А. Военный коммунизм жапысе марий литература Н Марий фольклор ден литература: сборник. — Йошкар-Ола, 1945. — С. 198—199.
  • Асылбаев А. А. Марий ученый-пенсионер Н Марий коммуна. — 1956. — 16 ноябрь.
  • Асылбаев А. А. Марла календарьлан — 50 ий Н Марий литература нерген статья-влак. - Йошкар-Ола, 1957. — С. 12—27.
  • Асылбаев А. А. Марий ученыйлан — 75 ий П Ончыко. — 1958. — № Г — С. 95—98.
  • Ачам дене кугешнем Н Кече. — 1992. — № 6. — С. 4—5.
  • Богородицкий В. А. К истории сборников марийских песен П Известия АН СССР. — 1929. — № 2. Отдел гуманитарных наук. - VII серия. — С, 155—164.
  • В. М. Васильев — доктор наук // Марийская правда. — 1958. — Ю января.
  • В. М. Васильев (некролог) // Марийская правда. — 1961. — 4 мая.
  • В. М. Васильев (некролог) // Марий коммуна. - 1961. —4 май.
  • Васильев Валериан Михайлович // Краткая литературная энциклопедиям. Г —М., 1962. — С, 868.
  • Васильев Валериан Михайлович: сб. ст. — Йошкар-Ола, 1974. — 96 с.
  • В. М. Васильев и марийская литература // Валериан Михайлович Васильев. — Йошкар-Ола, 1974. — С. 62—73.
  • В. М. Васильев - собиратель и исследователь песенного творчества // Валериан Михайлович Васильев. — Йошкар-Ола, 1974. — С. 74—81.
  • В. М. Васильев — фольклорист Н Валериан Михайлович Васильев. — Йошкар-Ола, 1974. — С. 43-50.
  • В. М. Васильев и «Марла календарь» Н Валериан Михайлович Васильев. — Йошкар-Ола, 1974. — С. 25—36.
  • В. М. Васильев: материалы научной конференций, посвященной 100- летию со дня рождения ученого. — Йошкар-Ола, 1985. — 152 с.
  • В. М. Васильев (1883—1961): краткий очерк творчества // История марийской литературы. — Йошкар-Ола: МарНИИ языка, литературы и истории им. В. М. Васильева, 1989. - С. 41-44.
  • Васин К. К, Федоров В. Пагалыме ученый // Ончыко. — 1956. — № 3. — С. 76—84.
  • Васин К В. М. Васильевын ойлымаш сборникше // Марий коммуна. — 1958. — 14 ноябрь.
  • Васин К. К. Страницы дружбы. — Йошкар-Ола, 1958. — С. 73—78.
  • Васин К, Коробов С, Рейнфелъдт Б. Из истории развития философской и общественно-политической мысли в Марийском крае. — Йошкар-Ола, 1966. —С. 136—143.
  • Васин К. К Дореволюционные марийские календари и просветительское движение, связанное с изданием календарей // Марийская литература, искусство и народное творчество. — Йошкар-Ола, 1966. — С. 69— 90.
  • Васин К. На земле Онара. — Йошкар-Ола, 1973. — С. 112—113.
  • Васин К. Пакалей ойлат, кӱкшын аклат // Марий коммуна. - 1983. — 20 январь.
  • Васин К К. У истоков марийской науки // Марийская правда. — 1983. — 20 января.
  • Васькин И. А. Народы, возрожденные Октябрем. — Саранск, 1971. — С. 199.
  • В. Ӱпымарий (жизнь и творчество) // Марийские писатели: биобиблиографический справочник. — Йошкар-Ола, 1958. — С. 64—66.
  • Галкин И С, Тимофеева В. Г. Старейший марийский языковед // Марийская правда. — 1957, — 27 декабря.
  • Гайнуллин М Х. Дуслыкта кеч (на татарском языке). — Казань, 1973. — С. 12, 17.
  • Герасимов О. Поген, шымлен, умылтарен Н Марий коммуна. — 1983. — 20 январь.
  • Говорят те, кто его знал: к 100-летию со дня рождения марийского ученого В. М. Васильева // Марийская правда. — 1983. — 20 января.
  • Гордеев Ф. И. В. М. Васильев — марий Калыкын кугу ученыйжо П Марий коммуна. — 1958. — 7 январь.
  • Гордеев Ф. И. Кугу ученый П Марий коммуна. — 1963. — 24 июль. Гордеев Ф. И. Лӱмжӧ огеш мондалт// Марий коммуна. — 1966. — 19 май. Гордеев Ф. И. Его «вселенная» П Марийская правда. — 1983. — 20 января. Доцент В. М. Васильевым Марийский АССР Верховный Совет Президиумын Почетный грамотыжо дене наградитлыме нерген. Марийский АССР Верховный Совет Президиумын Указше = Указ Президиума Верховного Совета Марийской АССР о награждении доцента B. М. Васильева Почетной грамотой Президиума Верховного Совета Марийской АССР // Марий коммуна. — 1958. — 7 января.
  • Ефимова Н Расскажи, книга // Марийская правда. — 1983. - 20 января. Зайниев Г Шонен лукмо титак: В. М. Васильевын шочмыжлан 110ий темме вашеш со дня рождения В. М. Васильева Н Кугарня. — 1993. — 15, 22 январь.
  • Ибатов С. И. Старейший ученый республики П Марийская правда. — 1956. — 27 ноября.
  • Иванов И Т. Чапле илыш П Марий коммуна. - 1958. — 7 февраль. Иванов И. В. М. Васильев П Ямде лий. - 1972. — 30 декабрь.
  • Иванов И, Васин К, Китиков А. Марий наукын аваже Н Ончыко. — 1973. —№ Г —С. 105—108.
  • Иванов И. Г. В. М. Васильев и формирование марийского литературного языка Н СФУ. — 1973. — № 3. — С. 217—221.
  • Имени Валериана Васильева // Марийская правда. — 1983. — 24 октября. Исламов Ф. А. Янаульский ученый // Татарские края. — 2003. — № 6. — C. 5; №7. —С. 5.
  • История философии в СССР. — М., 1971. — С, 756.
  • Календарь знаменательных и памятных дат по Марийской АССР на 1968 год. - Йошкар-Ола, 1968. —С. 15-19.
  • Китиков А. Б. Йылмызе, фольклорист, этнограф // Марий коммуна. — 1973. — 13 январь.
  • Китиков А. Калык оййогын кумылзакын П Марий коммуна. — 1983. — 20 январь.
  • Китиков А. Храните народную речь Н Марийская правда. — 1983. — 20 января.
  • Кузнецова А. Н. В. М. Васильев да «Ӱжара» газет // Ончыко. — 2000. — №9.-С. 171—175.
  • Кузнецова А. Н. В. М. Васильев да марий возыктыш П Марий Эл. — 2000. — 19 декабрь.
  • Кузнецова А. Н. «Ӱжара» газетыште йылме йодыш И Марийское краеведение: опыт и перспективы его использования в школе: материалы VII науч.-практ. конф. — Йошкар-Ола, 2001. — С. 49—53.
  • Кузнецова А. Уло тыгай тоштер П Кугарня. — 2002. — 11 январь.
  • Кузнецова А. П. В. М. Васильевын тоштерже Н Актуальные вопросы подготовки специалистов для национальной школы: материалы науч.- практ. конф., посвященной 45-летию марийского отделения Благовещенского педагогического колледжа. — Благовещенск, 2002. — С. 28—30.
  • Кузнецова А. П. Родо-тукымнам шымлена // Марий Эл. —2003.
  • Марла календарьлан — 50 ий // Ончыко. — 1957. — № 2. — С. 108—1 Ю.
  • Марий ученый В. М. Васильев (1883—3 961). Буклет. — Йошкар-Ола, 1983.— 15 с.
  • Минибаев В. Тумна ялын тумо гай эргыже П Ончыко. — 2000. — № 5. — С.132—139.
  • Муравьев В. Книги, рукописи, замыслы П Детская литература. — 1966.—№9. —С. 49.
  • Никифоров /7. Марийские народные музыкальные инструменты. — Йошкар-Ола, 1959.-С. 14—16.
  • О дореволюционной просветительской деятельности В. М. Васильева // Валериан Михайлович Васильев. — Йошкар-Ола, 1974. — С. 37—42.
  • Очерки истории Марийской АССР (1917—1960). — Йошкар-Ола, 1960. — С. 108-109.
  • Очерки истории марийской литературы. — Ч. 1. — Йошкар-Ола, 1963. — С. 14—17,31—33,38—39,53—55.
  • Очерки истории Марийской АССР (С древнейших времен до Великой Октябрьской социалистической революции). — Йошкар-Ола, 1965. — С. 334—337.
  • Паймаков А. Развитие школы в Марийской АССР. — Йошкар-Ола, 1970.-С. 48—51, 100.
  • Патриарх марийского языкознания // Валериан Михайлович Васильев. — Йошкар-Ола, 1974.—С. 14—24.
  • Патрушев Г С В. М. Васильев как лексикограф // Труды МарНИИ. — 1960. —Вып. 13, —С. 165—176.
  • Пенгитов Н. Т. Валериан Михайлович Васильев // Труды МарНИИ. — 1958. —Вып. XIII.—С. 165—176.
  • Пенгитов Н Великий труженик // Республика. — 1992. — 30 декабря.
  • «Помню добрый завет отца...». К 119-летию со дня рождения В. М. Васильева // Ончыко. — 2002. — № Т — С. 129—140.
  • Путь в науку // Валериан Михайлович Васильев. — Йошкар-Ола, 1974. —С. 5—13.
  • Развитие общественной мысли марийского народа в начале XX века // История философии в СССР. — Т. 4. — М,, 1971. — С. 756.
  • Сануков К. Н. «Калык илаш шона гын, ойжат лийже, йӱлажат...» Н Марий коммуна. — 1988. — 14 февраль.
  • Сануков К. Н. 710 / 43 №-ан дела: В. М. Васильвын штышыж гыч Н Марий Эл. — 1993. — 30 январь.
  • Сануков К. Н. Так это начиналось: «дело федералистов» П Из истории Марий Эл: трагедия 30-х годов. — Йошкар-Ола, 2000. — С. 7—21.
  • Сепеев Г. Этнограф семынат чапланен // Марий коммуна. — 1983. — 20 январь.
  • Сергеев М. Возникновение и развитие печати Марийской АССР. — Йошкар-Ола, 1971. —С. 13—16, 26—28, 93, 199,202,211.
  • Смирнов К. Ф. Наукын енже // Марий коммуна. — 1946. — 26 декабрь.
  • Смирнов К. Ф. Крупный ученый // Марийская правда. — 1946. — 31 декабря.
  • Соломин В. Кугу ученый // Марий коммуна. — 1972. — 31 декабрь.
  • Татарская энциклопедия: в 5 т. / гл. ред. М. Х. Хасанов. — Казань: Институт татарской энциклопедии АН РТ, 2002. — Т. 1. А—В. — С. 542.
  • Тӱҥалтыш марий календарь лекмылан 20 ий теме // У илыш. — 1927. — №3. — С. 24—27.
  • Указ Президиума Верховного Совета Марийской АССР о награждении Почетной грамотой Президиума Верховного Совета Марийской АССР доцента Васильева В. М. // Марийская правда. — 1958. — 5 января.
  • Ӱпымарий [Васильев В. М.]: краткая биографическая справка // Мут орлаҥге. Ойырен налме проза. — Йошкар-Ола, 1963. — С. 186.
  • Черапкин Н. Притоки. — М., 1973. — С. 22, 49, 51—53, 66.
  • Четкарев К А. Песни мари. - М.; Л., 1951. — С. 15.
  • Шоҥго учеҥыйым саламлымаш // Рвезе коммунист. — 1958. — 16 январь.
  • Этнографические исследования В. М. Васильева // Валериан Михайлович Васильев. — Йошкар-Ола, 1974. — С. 51—61.
  • Эшпай Я. Марийын кугу тунемшыже // У илыш. — № 11—12. — С. 34.
  • Юзыкайн А. Кузе тӱҥалме // Марла календарь. — 2000. — С. 3.
  • Янтемир В. Духовное наследие и политический пресс // Йошкар- Ола. — 2000. — 27 января.
  • Григорьева Л. Исповедь в год юбилея П Ончыко. — 2004. — № 12. — С.159—164.
  • Сараева Н. И. Энциклопедия Республики Марий Эл. — Йошкар-Ола, 2009 —С. 268.

Дело федералистов

тӧрлаташ

1931 ийыште "Дело федералистов" почмо. Васильевым арестоватленыт. 1932 ийын, Пеледыш тылзын 5-ше кечыныште эрыкым пуэныт. 1937 ийыште, вес арест деч ончыч (Сталинский репрессий годым) Йошкар-Ола гыч шылын, вара Марий Элыш 1939 ийыште гына пӧртылын, адак шанче пашаш пижын, йылмешанче доктор лийын, 1961 ийыште колен.

  • филологий шанче доктор (1957).
  • Марий АССР Президиум Верховный Советын Чапкагазше (1958).
  • Финн-угор ушемын йотэлысе йыжъеҥже.

Кылвер-влак

тӧрлаташ

Литератур

тӧрлаташ
  1. Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник / сост.: А.Васинкин, В.Абукаев и др. — Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008. — 752 с. С.127-129.
  2. Марийские лингвисты: биобиблиографический сборник / Мар. гос. ун-т; сост.: И.Г. Иванов, В.Н. Васильев, В.Н. Максимов. — Изд. 3-е, испр. и доп. — Йошкар-Ола, 2016. — 504 с. C. 79-90
  3. Ӱпымарий. Марий мутер. Тӱрлӧ вере илыше марийын мутшым таҥастарен нергелыме кнага. СССР Калык-влак Рӱдӧ савыктыш. Моско, 1926.
  4. Кондратьев А.А. Марийский ученый и просветитель В.М.Васильев, Уфа, 2009
  5. Марийская Биографическая Энциклопедия. Валерий Мочаев. Йошкар-Ола, Марийский биографический центр, 2007.
  6. Чолман газет. "Марий наукын ачажлан бюстым шогалтышт"

Важ-влак

тӧрлаташ
  1. Сануков К.Н. "Путь в науку и в науке", Уфа, 2004. 54 лашт.