Петухов, Виталий Альбертович

Виталий Петухов (Виль Мамут, Кыйыр Витали) (Виталий Альбертович Петухов) (1954 пургыж 9, РСФСР, Марий АССР, Курыкмарий кундем, Кугу Сӧреманэҥер ял – 12 шорыкйол 2016) – курыкмарий серызе, почеламутчо, журналист, РСФСР Журналист-влак ушемын йыжъеҥже (1979), СССР Серызе-влак ушемын йыжъеҥже (1990), Марий Эл Республикын сулло журналистше (1993), Марий Эл Республикысе С.Г. Чавайн лӱмеш Кугыжаныш премийын лауреатше (1997), Марий Эл Республикын Калык серызыже (2014).

Виталий Альбертович Петухов
Виталий Петухов (Виль Мамут, Кыйыр Витали)
Шочын	1954 ий 9 пургыж(1954-02-09)
Шочмо вер	РСФСР, Марий АССР, Курыкмарий кундем, Кугу Сӧреманэҥер ял
Колен	2016 ий 12 шорыкйол(2016-01-12) (61 ий)
Колымо вер	Кужэҥер, Марий Эл Республик, Россий
Эл	Совет Социализм Республик-влак Ушем  Россий
Тыршымаш алан	журналист, редактор, серызе, прозаик
Чап пӧлек да премий	Марий Эл Республикын сулло журналистше (1993), Марий Эл Республикысе С.Г. Чавайн лӱмеш Кугыжаныш премий (1997), Марий Эл Республикын Калык серызыже (2014), Марий Эл Республикын Тӱвыра, савыктыш да калык паша шотышто министерствын Чапкагазше (2003), Марий Эл Республик Президентын Таумутшо (2004), Марий обком ВЛКСМ-ын Чапкагазше (1984).

Илыш корныжо

Виталий Петухов 1954 ийын пургыж тылзын 9-ше кечынже Марий АССР Курыкмарий кундем Кугу Сӧреманэҥер ялеш шочын. Кузнецово кыдалаш школым тунем лекмеке, 1971 ийыште пединститутыш историко-филологический факультетыш тунемаш пурен.
1975 ий гыч Куженер районысо «Заря» газет редакцийыште журналист пашаже тӱҥалын. Тыште тудо тыглай корреспондент гыч тӱҥ редактор марте кушкын.
Икымше поэтический ошкылжо Курыкмарий районысо «Ленин корны» газетеш, 1969 ийыште «Ямде лий» республикысе йоча газетеш почеламут-влак савыкталтме дене кылдалтын. Умбакыже «Ончыко» журналыште, коллективный сборниклаште почеламутлаже чӱчкыдын савыкталтыныт. Посна книга дене «Шылдыран ивлӓ» (1982), «Со пуры лижӹ!» (1990) Марий книга савыктыш полшымо дене лектыныт. «У сем» журналеш тӱрлӧ ийыште савыктыме тыгай поэме-шамычше уло: «Ӹлӹмӹ жепем», «Кугилӓ», «Шам», «Атаман». Руш йылмышке кусарыме икмыняр почеламутшо сборниклаште савыкталтыныт: «Середина земли родной» («Свременник», 1987), «Край марийский, земля Онара» («Советский писатель», 1989). В. Петухов финн-угор поэт-влакын почеламутыштым, тӱрлӧ статьям да публицистикым курыкмарий йылмышке ятыр кусарен.
80-ше ийлан пелыж гыч В.Петухов прозылан шукырак жапым ойыраш тӱҥалын. Тудо «Ӓкрӓм», «Пӹсӹ пикш, тангыла янгеж» роман-влакым возен да 1998 ийыште С.Чавайн лӱмеш Марий Эл республикын Кугыжаныш премийым сулен налын. Тудо тыгак эше «Ончыко» журнал премийын лауреат да А.С. Пушкинын 200 ий лӱмгечыжлан пӧлеклалтше творческий конкурсышто сеҥыше лийын.
Журналистикыште сай пашам ыштымыж дене «заслуженный журналист Республики Марий Эл» лӱмым налын.
1979 ий гыч Российысе журналист ушемын членже, 1991 ий гыч Российысе писатель-влак ушемын членже лийын.
12 январь 2016 ийыште Виталий Петуховын ӱмыржӧ кӱрылтын.

Тӱҥ произведенийже-влак

• Почеламут-влак // Ончыко. 1981. № 3. С. 110–112.
• Шолшы вӹд // Шылдыран ивлӓ: лыдышвлӓ [Крылатые годы: сб. стихов]. 1982. С. 44–76.
• Шӹжвӹк йӱмӹ вӹд: повесть, шайыштмашвлӓ [Соловьиный родник: повесть, рассказы]. Йошкар-Ола, 1984. 96 с.
• Со пуры лижӹ!: лыдышвлӓ [Да будет мир: стихи, поэма]. Йошкар-Ола, 1990. 132 с.
• Ӓкрӓм: ист. роман, повесть, шайыштмашвлӓ [Акрам]. Йошкар-Ола, 1994. 320 с.
• Вӓкш ак нигышты: шайыштмаш // У сем. 2000. № 3. С. 40–54.
• Корны мыч арава кен: кримин. повесть [Шла машина грузовая]. Йошкар-Ола, 2003. 100 с.
• Пӹсӹ пикш, тангыла янгеж: ист. роман [Лук тугой и острые стрелы]. Йошкар-Ола, 2006. 224 с.
• А мӹнь – ымбакы...: повесть фэнтези // У сем. 2006. № 3. С. 97–124; № 4. С. 93–115; 2007. № 1. С. 73–99.
• Атаман: поэме // Ончыко. 2007. № 1. С. 48–58.

Руш йылмыш кусарыме произведенийже-влак

• Стихи / пер. С.Золотцева, А.Смольникова // Соловьиный родник. Йошкар-Ола, 1984. С. 340–344.
• Видение осени ; Туманное утро ; Молодые ; Земляничное лето ; Сын села, родство я это берегу / пер. С.Золотцева // Середина земли родной. М., 1987. С. 313–317.

Илышыже да творчествыже нерген литератур

• Абукаев-Эмгак В. «Острые стрелы» горномарийского прозаика // Мар. правда. 1997. 20 нояб.
• Алдушкина Р. Шӱмӹштӹ пурым кӹньӹлтӓш // У сем. 2000. № 1. С. 140–144.
• Федосеева Н.А. Образы и прототипы священнослужителей в исторических романах В. Петухова // Христианизация народов Среднего Поволжья и её историческое значение: материалы регион. науч. конф. 2001. С. 152–156.
• Тимиркаев А. «Историйна лач ик тӱсан гына огыл...» // Ончыко. 2002. № 8. С 5–6.
• Писатели Республики Марий Эл: автобиобиблиогр. сборник. Йошкар-Ола, 2004. С. 53.
• Виталий Петухов: буклет / Союз писателей Респ. Марий Эл. Йошкар-Ола, 2004.
• Куторов Н. Акпарс дӓ XVII курым гишӓн В. Петуховын романжы // У сем. 2004. № 1. С. 8–10.
• Тимиркаев А. «Айдемым паша лектышыж дене аклыман...» // Ончыко. 2004. № 1. С. 98–100.
• МБЭ. Йошкар-Ола, 2007. С. 280.

Чап

• РСФСР Журналист-влак ушемын йыжъеҥже (1979).
• Марий обком ВЛКСМ-ын Чапкагазше (1984).
• СССР Серызе-влак ушемын йыжъеҥже (1990).
• Марий АССР Курыкмарий кундем райком КПСС-ын да районын Калык депутат ушемын Чапкагазше (1990).
• Марий Эл Республикын сулло журналистше (1993).
• Марий Эл Республикысе С.Г. Чавайн лӱмеш Кугыжаныш премий «Ӓкрӓм» да «Пӹсӹ пикш, тангыла янгеж» историй роман-влаклан» (1997).
• Марий Эл Республикын Тӱвыра, савыктыш да калык паша шотышто министерствын Чапкагазше (2003).
• Марий Эл Республик Президентын Таумутшо (2004).
• Марий Эл Республикын Калык серызыже (2014).

Кылвер-влак

• Не стало народного писателя Республики Марий Эл, заслуженного журналиста В.А. Петухова.(руш)
• Об авторе.(руш)
• Скончался горномарийский писатель Виталий Петухов.(руш)

Литератур

1. Марийская биографическая энциклопедия : 3849 имен в истории Марийского края и марийского народа / авт. и рук. проекта В. Мочаев. – Йошкар-Ола, 2007. С. 280.
2. Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник / сост.: А. Васинкин, В. Абукаев и др. – Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008. – 752 с. С. 495–497.