Дудина, Зоя Михайловна

Зоя Дудина (Зоя Михайловна Глушкова) (1962 кылме 3, РСФСР, Марий АССР, Шернур кундем, Купсола ял) – марий серызе, почеламутчо, журналист, кусарыше, Россий Серызе влак ушемын йыжъеҥже (2004), Россий Журналист-влак ушемын йыжъеҥже (2009), Марий Эл Республикысе тӱвыран сулло пашаеҥже (2000), М.А. Кастрен Обществе премийын лауреатше (2000), «Марий Элын идалыкысе книгаже» конкурсын лауреатше (2006, 2008, 2018), Марий Эл Республикысе С. Г. Чавайн лӱмеш Кугыжаныш премийын лауреатше (2013), Н. Лесков лӱмеш премийын лауреатше (2015), Марий Эл Республикын Калык серызыже (2022).

Зоя Михайловна Дудина
Зоя Дудина
Зоя Дудина. 2017 ий.
Шочмаш дене лӱм	Зоя Михайловна Глушкова
Шочын	1962 ий 3 кылме(1962-11-03) (62 ий)
Шочмо вер	РСФСР, Марий АССР, Шернур кундем, Купсола ял
Эл	Россий
Тыршымаш алан	почеламутчо
Чап пӧлек да премий	Марий Эл Республикысе тӱвыран сулло пашаеҥже (2000), М.А. Кастрен Обществе премий (2000), Марий Эл Республикысе С.Г. Чавайн лӱмеш Кугыжаныш премий (2013), Н. Лесков лӱмеш премий (2015), Марий Эл Республикын Калык серызыже (2022).

Виталий Шапкин ден Зоя Дудина. 2017 ий кылме.
Н. Любимовын фотосӱретше.

Илыш корныжо

Зоя Дудина 1962 ийын кылме тылзын 3-шо кечынже Марий АССР Шернур кундем Купсола ялеш шочын. Поэт да киноактер Йыван Кырлян шочмо мландыштыже кушкын.

Ачаж ден аваже «Марисолинский» совхозышто пашам ыштеныт, куд икшывым ончен куштеныт йол ӱмбак шогалтеныт.

1970-ше ийыште Марисола школышко тунемаш каен. Икымше почеламутым лу ияш, «Ший оҥгыр» кружокыш коштмыж годым возен. Тиде кружокым З.В. Ермакова, Марий Эл Республикын сулло туныктышыжо, вӱден. 1977-ше ийыште Зоя Дудина икымше гана писатель-влакын «Сылнымут шыже» семинарыштышт лийын. Тиде ийлаште почеламутшо-влак изи огыл подборко дене «Ямде лий», «Призыв» газетлаште лектыныт.

1980-шо ийыште Зоя Дудина Марий кугыжаныш университетын руш да марий филологий пӧлкашкыже тунемаш пурен. Тыштат тудо сылнымутым серен, «Рия-Рия» фольклор ансамбльыш коштын.

1985-ше ийыште Марий книга издательствыште пашам ышташ тӱҥалын. 2005–2014 ийлаште «Марий Эл» газет редакцийыште сылнымут йодышым вӱден, 2014–2015 ийлаште Я.Эшпай лӱмеш Марий кугыжаныш филармонийыште сылнымут да драматургий йодышым виктарен. Кызыт сулен налме канышыште.

1995-ше ийыште лекше «Марисолан мут сылныже» сборникыште икымше гана школ да студент жапыште возымо почеламутшо-влакым савыктен.

1998-ше ийыште декабрь тылзыште «Мый шкежат суксо омыл…» икымше книгаже савыкталтын. А 2000-ше ийыште тиде книгалан Финн кундемысе Кастрен лӱмеш ушем Зоя Дудиналан сылнымут премийым кучыктен. В. Абукаев-Эмгак тиде книга нерген тыгерак каласен: «Шӱлыкан, эсогыл ойган лирика, чон коржман, аван икшывым йӧратыме азап, тыгодым нимучашдымын илышым йӧратымаш – теве мо кышкареш калыплалтеш Зоян поэзийже … Келгытым, образым, философийым Зоя Дудина книгаштыже ятыр муаш лиеш. Да тудын ик почеламутшо весыжым ешара, шуя, утыр келгемда. Чумыр ончымаште пӱтынь сборник ик шӱлышан поэмыла лудалтеш, йоҥгалтеш…».

2000-ше ийыште спонсор-влакын полшымышт дене Зоя Дудинан «Колыштса шӱшпык чон шортмым» кокымшо книгаже лектын. Тиде почеламут аршаш кок ужаш гыч шога. Икымше ужашыже шочмо калыклан, яллан, вер-шӧрлан пӧлеклалтын. А кокымшо ужаш — йӧратымаш лирике. Тиде муро аршашыштыже Зоя Дудина курымашлык темым таравата – илыш да колымаш, йӧратымаш да ужмышудымаш, айдеме кокласе тыглай огыл кыл нерген каласкала. Пӱсӧ шижмаш, велыжан-велыжан ойсавыртыш-влак лудшын чонжым сымыстарат.

Зоя Дудинан кумшо книгаже 2004-ше ийыште лектын. Тиде почеламут аршаш марла да рушла савыкталтын. Поэтын книгаже руш да моло родо-тукым йолташыже-влаклан пӧлек семын лийын. Почеламутым рушлаш Анатолий Спиридонов кусарен.

Поэтын творчествыштыже кумда верым кусарыме паша налын шога. Тудо К. Сануковын, А. Ивановын «История марийского народа», Г.Сепеевын «Этнография марийского народа» книга-влакыштым марлаш кусарен. А. С. Пушкинлан 200 ий темме лӱмеш «Сказка о рыбаке и рыбке» йомакшым марлаҥден. Тидланат Кастрен лӱмеш ушем премий дене палемден. 2003-шо ийыште руш поэт Н. Заболотскийын шочмыжлан 100 ий темме лӱмеш витле наре почеламутшым кусарен.

Зоя Дудинан уым кычалмыжат поэзийыштыже раш коеш. «Муралте, авай, марий мурым» шепкамуро-влак книгаже тидым раш ончыкта. Ончалаш гын, марий малтыме муро пеш шагал. Александр Китиков латкум муро нерген гына ойлен. Садлан тиде жанрым ятыр вияҥдыман. Ош Кугу Юмылан пӧлеклыме циклым шерын лекташ гын, тыштат уым кычалме шижалтеш. Тымарте тидым нигӧ шерын огыл. Кумалтыш мутлан эҥертен, кугу циклым возен. Нуно тыгак идалык мучко толын шогышо пайрем негызеш возалтыныт.

Зоя Дудинан поэзийыштыже содержаний да сылнылык шотышто моткоч кумда мастарлыкым ужына. Тудын поэзийже виян – пылдыме каваште кӱдырчым кӱдыртыкта, ложгышо йӱран игечыште чевер кечым ужыкта, кӱлеш гын, илышым тоен пышта, а колышым шӱгар гыч кынелта. А чыла тидым шке шӱм-чон вошт колтыде сераш огеш лий. Чын, курымашлык тема: илыш – колымаш, йӧратымаш – ужмышудымаш, поро – осал, ошо – шеме – эрелан айдемым терген-терга да тергаш тӱҥалеш. Тидым кажне айдеме чон вошт колта, но чыла тидым поэзийыш шыҥдарен моштышо поэт шагал.

Зоя Дудинан поэзийыштыже Аван, Ӱдырамашын яндар, но вургыжшо, тыматле, но коржшо, кугешныше, но вийдыме, виян, но пӧръеҥ огыл шӱм-чонжо, мутат уке, ик тӱҥ верым налеш. Тидын деч посна вес темымат кумдан почеш. Ик тыгай шерге теме – шочмо кундем, ял, ача-аван суртшо. Йӧратымаш лирикат изи огыл верым налеш. Поэтесса пӱртӱсын ямжымат ужын мошта, тудым сӱретлаш сылне чиям муэш.

Зоя Дудина почеламут корнылажым сылнештараш шуко тӱрлӧ таҥастарымашым, метафорым, метонимийым, эпитетым, да тулеч молымат кучылтеш. Тышеч тудын лывырге йылмыже, сынже шижалтеш. Поэт муро олыкыштыжо кандывуй ден висвисым, мӱйшудо ден мамашудым ойырен мошта.

Тӱҥ произведенийже-влак

Книга-влак

• Мый шкежат суксо омыл: почеламут-влак. – Йошкар-Ола: Марий книга савыктыш, 1998. –  96 с.
• Колыштса шӱшпык чон шортмым: почеламут-влак, сонет аршаш. – Йошкар-Ола: Марий книга савыктыш, 2000. – 96 с.
• Эрелан йӧратыме тат: почеламут-влак. – Йошкар-Ола: Марий Эл Республикысе самырык лудшо-влаклан В. Колумб лӱмеш книгагудо РМЭ, 2004. – 64 с.
• Ойырымо ойпого : почеламут-влак. [Избранное: стихи]. – Йошкар-Ола: Марий полиграфавыктыш комбинат, 2006. – 256 с.
• Нылле ик порылыкым налын: марий шулдыран ой-влак / Приняв сорок одно добро: крылатые выражения марийских писателей. – Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008. – 360 с.
• Шеремет, Шернурет: почеламут-влак. – Йошкар-Ола,  2010. – 112 с.
• Муралте, авай, марий мурым: шепкамуро-влак. – Йошкар-Ола: ООО «Типография «Вертикаль», 2011. – 32 с.
• Зоя Дудина. Кум томан ойпого: . I т.: Куанышым куэм ӧндал, поэзий. – Йошкар-Ола: «Марий Эл» газет» ООО, 2012. – 464 с.
• Зоя Дудина. Кум томан ойпого. II т.: Шийгорнышто, очерк-влак. – Йошкар-Ола, 2014. – 404 с.
• Зоя Дудина. Кум томан ойпого. III т.: Чӱчалтыш ӱшан, кусарыме проза. – Йошкар-Ола, 2014. – 320 с.
• Зоя Дудина. Доля земная: стихи, сонеты, поэмы. – Марийское книжное издательство, 2017. – 232 с.
• Нылле ик порылыкым налын: марий шулдыран ой-влак. – Йошкар-Ола, 2019. – 204 с.
• Сквозь призму правды и любви: биобиблиографический указатель. – Йошкар-Ола: Библиотека им. В. Колумба, 2019. – 64 с.
• Талешке почеш Юмын капкам: марий пайрем сценарий-влак. – Йошкар-Ола, 2019.
• Юмынӱдыр огеш пу вашмутым: поэзий книга. - Йошкар-Ола, 2021.

Моло вере савыкталтше произведенийже-влак

• Марисолан мут сылныже: сылнымут кружокыш коштшо-влакын ойпогышт. Йошкар-Ола: Марий Эл Республикын тӱвыра министерствыже, Республикысе усталык рӱдер, 1995. С. 52–68.
• Марисола школем – сылнымут суртем: тунем пытарыше-влакын ойпогышт. Йошкар-Ола. 2004. 124 с.
• Аза малтыме муро-влак // Кече. 2000. 4 №.
• Лиймем шуэш вӱдӱдыр: почеламут-влак // Кугарня». 2002. 16 июнь.
• Будет счастлив лишь тот, кто посмеет научиться любить и страдать… Почеламут-влак // Кудо-кодо. 2002. 6–7 №.
• Поэзий илышемын ужашыже: почеламут-влак // Марий Эл. 2002. 1 нояб.
• Почеламут-влак // Марий Эл. 2001. 3 март.
• Почеламут-влак // Ончыко. 1995. 5 №. С. 121-127.
• Умбалне улам да… Почеламут-влак // Ончыко. 1998. 9 №. С. 16–20.
• Почеламут-влак // Элнет. 1998. 1 №.
• О Поро Юмо! Почеламут-влак // Ончыко». 2002. 10 №. С. 100–111.
• Ида шылтале шӱлыкемлан верчын: почеламут-влак // Ончыко. 2003. 6 №. С. 3–7.
• Авий дене пырля: почеламут-влак // Ончыко. 2005. 3 №.
• Марий сылнымут аршаш: кугурак классыште тунемше-влаклан / Г.Н. Бояринова ден С.П. Чеснокова ямдыленыт. Йошкар-Ола: Марий книга савыктыш, 2001. С.178.

Кусарыме пашаже-влак

• Государство ромашек – Вис-вис эл: стихотворения и aвтобиографические заметки Н.А. Заболоцкого // Бушков Р.А. В государстве ромашек: Сернурские страницы жизни творчества Н. А. Заболоцкого. Йошкар-Ола, 2003. С. 95–138.
• Колызо да кол нерген йомак // А. С. Пушкин. Йомак-влак. Йошкар-Ола: Марий книга савыктыш, 2000. С. 39–57.
• А.Г. Иванов, К.Н. Сануков. Марий калыкын историйже: кокла ийготан да кугурак класслаште тунемше-влаклан лудаш книга. Йошкар-Ола: Марий книга савыктыш, 1998.
• Марий калыкын этнографийже: кугурак класслаште тунемше-влаклан пособий / Г.А. Сепеев ямдылен. Йошкар-Ола: Марий книга савыктыш, 2000.
• Йохана Йокипалтио. Теве тыгай ӧрыктарыше йошкар шӱртӧ: йомак / финн йылме гыч З. Дудина ден С. Элембаева кус. // Ончыко. 2004. 12 №.
• Саликалан малтыме муро: руш ойпого гыч кус. // Марий Эл. 2004. 22 май.
• Йогыланаш ит пу чонетлан: Руш поэт Н. Заболотскийын шочмыжлан 100 ий вашеш // Ямде лий. 2003. 3 май.
• Вис-вис эл: ХХ курымысо руш поэзийын классикше Н. Заболоцкийын шочмыжлан – 100 ий // Кугарня. 2003. 25 апр.
• Мыйым куштыш пӱртӱс шыде йӱштӧ… Н. Заболцкийлан – 100 ий // Марий Эл. 2003. 6 май.

Илышыже да творчествыже нерген литератур

• Белкова С. Палыме лийына: музыка да сылнымут // Марий Эл. 1994. 16 нояб.
• Абукаев-Эмгак В. «Шыпланымын» помыжалтме жапше // Кугарня. 1998.1 май.
• Михайлова С. Мый шкежат суксо омыл // Марий Эл. 1999. 26 февр. Григорьева Л. Поэзий – нимучашдыме корно // Ямде лий. 1999. 20 нояб.
• Егоров В. Сылне ой — поэзий поянлык // Кугарня. 1999. 24 дек. Никольская Р. Плач соловья // Марийская правда. 2000. 14 нояб.
• Абукаев-Эмгак В. Тыге поэт гына воза : Зоя Дудинан мурпашажым лончылена // Марий Эл. 2001. 3 март.
• Никольская Р. Там, где куница играет, или «Слушайте плачь соловья» // Совершенно не секретно. 2001. 1 окт.
• Сабанцев Г. Поэзий илышемын ужашыже // Марий Эл. 2002. 1 нояб.
• Сабанцев Г. Будет счастлив лишь тот, кто посмеет научиться любить и страдать... // Кудо-коду. 2002. № 6–7.
• Манаева-Чеснокова С. Драматизм поэзии Зои Дудиной // Художественный мир марийской поэзии. Йошкар-Ола, 2004. С. 170–185.
• Сидорова А. Ӱдырамашын шӱм-чонжо — нимучашдыме кумда // Кугарня. 2005.4 март.
• Осипов В. Ондак идалыкыште 120 книга лукталтын... // Ончыко. 2005. №2. С. 58–61.
• Белкова С. Ала-мом шонен лукташ тӧчен шым йӧслане // Марий Эл. 2007. 21 апр.
• Васинкин А. Куаныме годым шортшо кумыл // Ончыко. 2007. № 5. С. 180–188.
• Федотова-Градобаева И.Г. Ритмико-стиховая система лирики Зои Дудиной // Ашмаринские чтения. Чебоксары, 2012. С. 102–103.
• Федотова-Градобаева И.Г. Жанровое своеобразие лирики Зои Дудиной // Европейский журнал социальных наук / АНО "Международный исследовательский институт". М., 2012. № 11. Т. 1. С. 154–159.
• Федотова-Градобаева И.Г. Зоя Дудинан лирикыштыже элегий жанр // XXVII International Finn-Ugric Students' Conference. Будапешт, 2011. С. 149.
• Федотова-Градобаева И.Г. Ритмико-стиховая структура лирики Зои Дудиной // Проблемы марийской и сравнительной филологии: сб. ст. Йошкар-Ола, 2014. С. 188–191.
• Любимов Н.И. — Мифопоэтический образ серебра в философской лирике Зои Дудиной // Филология: научные исследования. – 2021. – № 7. – С. 73 - 83.
• Любимов Н.И. — Символика природных образов в лирике З. Дудиной // Litera. – 2022. – № 8. – С. 271 - 282.

Чап

• Марий Эл Республикысе тӱвыран сулло пашаеҥже (2000).
• М.А. Кастрен Обществе премий (2000).
• Россий Серызе-влак ушемын йыжъеҥже (2004).
• «Марий Элын идалыкысе книгаже» конкурсын лауреатше (2006, 2008,2018).
• Россий Журналист-влак ушемын йыжъеҥже(2009).
• Марий Эл Республикысе С.Г. Чавайн лӱмеш Кугыжаныш премий (2013).
• Н.Лесков лӱмеш премий (2015).
• Марий Эл Республикын Калык серызыже (2022).

Зоя Дудина нерген радио да телевидений передаче-влак

• Маргарита Медикова. Поэзий аршаш: Авий ден пырля. – Марий телевидений, – 1998.
• Зоя Дудина. Поэзий аршаш: Ида тылане мыланем йӧратымашым. – Марий телевидений, – 1999.
• Олег Кузьминых, Зоя Дудина. Поэзий аршаш: Чеверын код, овда тӱня. – Марий телевидений, – 2000.
• Зоя Дудина. Поэзий аршаш: Черланымаш Чарла олаште. – Марий телевидений, – 2001.
• Алёна Егошина. Поэзий аршаш: Зоя Дудинан почеламутшо-влак. – Марий телевидений, – 2002.
• Зоя Дудина. Поэзий аршаш: О Поро Юмо. – Марий телевидений, – 2003.
• Геннадий Сабанцев. Элнет: Унагудышто Зоя Дудина: Радиопередача, – 2002.
• Геннадий Сабанцев. Между Волгой и Уралом: Зоя Дудинан почеламут аршашыже, – 2001.
• Дина Кораблева. Поэзий аршаш: Зоя Дудина, – 2000.
• Надежда Никитина. Поэзий аршаш: Зоя Дудина, – 2003.

Кылвер-влак

• Дудина Зоя Михайловна (род. 03.11.1962).(руш)
• Зоя Дудина.(руш)

Литератур

1. Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник / сост.: А.Васинкин, В.Абукаев и др. – Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008. – 752 с. С. 207–209.
2. Мочаев, В.А. Дудина (Глушкова) Зоя Михайловна // Марийская биографическая энциклопедия : 3849 имен в истории Марийского края и марийского народа / [науч. ред. К.Н. Сануков] ; авт. и рук. проекта В. Мочаев. – Йошкар-Ола, 2007. – С. 113.