Интернет
Интернет (марла тыгак Интервот [1], альтернатив марий лӱм - Вапштӱня[2]) — компьютер вапш-влакым ваш-ваш ушнышо тӱнямбал радамлык. Тӱнямбалне камысыр пайдаланыше-влакым асулашлан иктӱрлӧ протоколым кучалтеш - TCP/IP. Тиде вапш коклаште верланыше вапш. Интернетыште шуко увераҥар ресурс да сервис-влак улыт, мутлан, тӱнямбал эҥыремышвотын ваш-кылдалтын гипертекст документ-влак, але электрон почтылан кӱлешан инфраструктур.
Терминологий
тӧрлаташЭртык
тӧрлаташТехнологий
тӧрлаташВуйлатымаш
тӧрлаташТачысе пайдаланымаш
тӧрлаташАсулымаш-влак
тӧрлаташУвераҥар
тӧрлаташКоммуникаций
тӧрлаташДанныйым кусаркалымаш
тӧрлаташВапштӱняшке лекмаш
тӧрлаташВапштӱняште эн пайдаланыме да чӱчкыдын кучылтмо йылме - тиде Аҥгличан. Ондак компучыр-влакыште Увераҥарым ваш-ваш вашталтыме шотышто америкысе стандартле код (ASCII) кучыталтын.
Аҥгличан йылме (27%) деч посна, Тӱнямбал эҥыремышвотышто эн пайдаланыме йылме-влак тыгай улыт: китай йылме (23%), испан йылме (8%), япон йылме (5%), португал да немыч йылме (4% кажне), араб, француз да руш йылме (3% кажне) да корей йылме (2%)[3]. Регион почеш, 42% вапштӱня пайдаланыше Азийыште верланен, 24% Европышто, 14% Йӱдвел Америкыште, 10% Латин Америкыште да Каррибыште, 6% Африкыште, 3% Покшел Эрвелыште да 1% Австралий да Океанийыште[4]. Пытартыш ийлаште Вапштӱня технологий ончыко каен, поснак Юникодым кучылтмаште. Юникод чыла тӱня йылме дене коммуникацийлан да программе ышталтмыжлан полша.
Мӧнгыштӧ тыглай вапштӱняшке лекмаш метод-влак улыт: dial-up, broadband (коаксиал кабель, оптик кабель, вӱргене кабель гоч), Wi-Fi, спутник да 3G/4G кӱсен кутырчык гоч. Мер верыштат вапштӱняшке лекташ лиеш, мутлан, кнагапӧртышто але вапштӱня-кафеште. Аэропонтышто, кафеште да моло верыштат кызыт вапштӱняшке лекташ лиеш.
Вапштӱняшке лекмаш айдемын праваже
тӧрлаташКызыт Ушнышо Наций-влак организаций вапштӱняшке лекмашым айдемын права семын ыштынеже[5][6].
Южо эллаште вапштӱняшке лекмаш тугат айдемын праваже улеш, мутлан, Эстонийыште[7] але Грецийыште[8]. Да тиде айдемын праважым ойырен налаш (тӱкаш) ок лий. Чыла айдемылан вапштӱняшке лекмашым пуаш - тиде вапштӱня провайдер-влакын порысше улеш.
Мерлан влияний
тӧрлаташВаж-влак
тӧрлаташ- ↑ А. В. Чемышев, Л. Е. Шабдарова, Э. А. Юзыкайн. Словарь терминов по информатике на марийском языке для общеобразовательных школ. Сыктывкар – Ижевск – Йошкар-Ола – Саранск – Бадачоньтомай, 2011. 15 л.
- ↑ Вапштӱня мут Марла-рушла эрыкан мутерыште
- ↑ Вапштӱня Тӱнямбал Иктешлымаш, 2010 Пеледыш 30 уэмдыме. 2011 Пургыж 20 налме.
- ↑ World Internet Usage Statistics News and Population Stats 2010 Пеледыш 30 уэмдыме. 2011 Пургыж 20 налме.
- ↑ Движение в ООН о приравнивании доступа в Интернет к неотъемлемым правам человека
- ↑ Позиция WSIS в отношении того, чтобы сделать доступ в Интернет неотъемлемым правом человека
- ↑ Эстония, где доступ в Интернет является частью неотъемлевых прав человека
- ↑ Конституция Греции, параграф 5A разъясняет, что каждый отдельный человек имеет право участвовать в информационном обществе, и что долгом государства является содействие и развитие этого информационного общества