Николаев, Семён Васильевич

Семён Николаев (Семён Васильевич Николаев) (1936 идым 7 РСФСР, Свердловск вел, Красноуфимск йырвел, Вӱддымӧ Сарсаде ял – 29 ага 2014, Марий Эл, Йошкар-Ола) – марий серызе, почеламутчо, кусарыше, СССР Серызе-влак ушемын йыжъеҥже (1967), Олык Ипай лӱмеш Марий комсомол премийын лауреатше (1970), МССР-ысе С.Г. Чавайн лӱмеш Кугыжаныш премийын лауреатше (1991), Марий Эл Республикын Калык почеламутчыжо (1996).

Семён Васильевич Николаев
Семён Николаев
Шочын	1936 ий 7 идым(1936-09-07)
Шочмо вер	РСФСР, Свердловск вел, Красноуфимск йырвел, Вӱддымӧ Сарсаде ял
Колен	2014 ий 29 ага(2014-05-29) (77 ий)
Колымо вер	Марий Эл, Йошкар-Ола
Эл	Совет Социализм Республик-влак Ушем  Россий
Тыршымаш алан	почеламутчо, журналист, редактор, педагог, туныктышо, поэт-песенник, серызе
Чап пӧлек да премий	Олык Ипай лӱмеш Марий комсомол премий, МССР-ысе С.Г. Чавайн лӱмеш Кугыжаныш премий, Марий Эл Республикын Калык почеламутчыжо.

Илыш корныжо

Семён Николаев 1936 ийын идым тылзын 7-ше кечынже Свердловск вел Красноуфимск йырвел Вӱддымӧ Сарсаде ялыште кресаньык ешеш шочын.

1948 ийыште тÿҥалтыш школым шочмо ялыште тунем лекте. Ик ий колхозышто конюхлан тыршен, вара Большетавриск шым ияш школышто тунемын. Вара Краснокамскысе педучилищеш тунемаш пурен (Пошкырт Эл). 1956–1961 ийлаште Н.К. Крупская лӱмеш Марий кугыжаныш педагогике институтышто историко-филологический факультетыште тунемын.

Тунемын пытарымеке, институтыштак марий йылме кафедрыште ассистентлан пашам ыштен, марий фольклор курсым вÿден, ВЛКСМ-ын секретарь лийын. Варажым марий радиошто тыршен, корреспондент да редактор лийын, МАССР-ын Тÿвыра Министерствын инспекторжолана шоген, телевиденийыше редактор, варажым тÿҥ редактор лийын, «Пачемыш» журналын тÿҥ редакторын алмаштышыжылан ыштен. 1975–1984 ийлаште – «Ончыко» журналын тÿҥ редакторжо. Писатель ушемын консультант лийын. Вараже – РМЭ-н госсекретарьын советникше лийын. Шуко ий республикысе калык усталык рÿдер пелен самырак возгалыше паша шотышто лабораторийлан вуйын шоген.

Самырак пагытыштак почеламут-влакым возгалаш тÿҥалын. 1956 ийыште – икымше почеламуткорно-влак савыкталтыт. С. Николаев студент нерген, ялысе ÿдыр да рвезе-влак нерген, йӧратымаш, келшымаш, романтике шÿлышан шонкалымаш нерген йӧратен возен.1962 ийыште – икымше почеламут сборникше «Шулдыраҥме пагыт» («Когда вырастают крылья) ош тÿҥям ужын. Ойырыме темым автор вес книгаштат «Латкандаш ияш-влак» («Восемнадцатилетние») шуэн. «Мустафа», «Менсуло», «Йошкар оҥан кайык» («Красногрудая птица») поэме-влакын савыкталтме деч вара С. Николаев кумдан палыме лийын.

50 ий наре С. Николаев сылнымутышто пашам ыштен. 17 сборникым луктын. Писатель-влак да нунын творчествышт нерген очерк-влакым поген да «Мутын нелыже да ямдыже» («Боль и радость слова») книгаш чумырен. Йомак-поэме сборникым «Йомак – умбаке» («Добрым молодцам урок») шочыктен да молымат. Тудо 300 утла мурын авторжо.

Семён Николаевын почеламутшо, поэмеже-влак «Нева», «Волга», «Октябрь» журналлаште, «Литературная Россия» газетыште лектеденыт. Кум книгам рушла Москошто да Йошкар-Олаште савыктыме. Шуко вийым, куатым С. Николаев талантан самырык-влакым кушташ пуа. Кызыт тудым шке наставник-туныктышо семын А. Иванова, Г. Сабанцев, В. Осипов-Ярча, С. Эсаулова да молат маныт.

С. Николаевын произведенийже-влакым руш, украин, эстон, финн, удмурт, мордва, чуваш да моло йылмылашкат кусарыме. Тудо шочмо йылмыш В. Шекспирын, Мольерын, А. Островскийын пьесе-влакым, карел-финн эпосым «Калевала» кусарен. Тудо «Элнет» (по роману С. Чавайна), «Сар» (по трилогии М. Рыбакова) опер-влаклан либреттым возен.

Тӱҥ произведенийже-влак

• Шулдыраҥме пагыт: почеламут-вл. [Когда вырастают крылья: стихи]. Йошкар-Ола, 1962. 52 с.
• Латкандаш ияш-влак: почеламут ден муро-влак [Восемнадцатилетние: стихи и песни]. Йошкар-Ола, 1967. 68 с.
• 77 муро: муро-вл. [77 песен]. Йошкар-Ола, 1971. 128 с.
• Мустафа: поэма-вл. Йошкар-Ола, 1974. 100 с.
• Омыдымо пагыт: почеламут, муро, поэма [Беспокойная пора: стихи, песни, поэмы]. Йошкар-Ола, 1979. 128 с.
• Эл шижме тат: почеламут, либретто, муро [Чувство Родины: стихи, либретто, песни]. Йошкар-Ола, 1986. 128 с.
• Тӱнян тазалыкше: почеламут, муро, поэма [Здоровье мира: стихи, песни, поэма]. Йошкар-Ола, 1990. 192 с.
• Мутын нелыже да ямлыже: сылнымут очерк, почеламут [Боль и радость слова: лит. очерки, стихи]. Йошкар-Ола, 1993. 240 с.
• Йомак – умбаке!: почеламут дене серыме куд марий йомак [Добрым молодцам урок: шесть марийских сказок в стихах]. Йошкар-Ола, 1994. 192 с.
• Мутын нелыже да ямлыже: сылнымут очерк, почеламут [Боль и радость слова: лит. очерки, стихи]. Йошкар-Ола, 1996. 240 с.
• Мыйын Сарсадем: почеламут, муро, поэма [Сарсаде моя: стихи, песни, поэмы]. Йошкар-Ола, 1997. 296 с.
• Саман пудыранчык: почеламут, поэма, либретто, муро [Изломы века: стихи, поэмы, либретто, песни]. Йошкар-Ола, 2000. 304 с.
• Йӧратымем, ойгем, чон тынысем: ойырен налме муро, почеламут, поэма, йомак [Любовь моя, печаль моя и счастье: избр. песни, стихи, поэма, сказка]. Йошкар-Ола, 2005. 288 с.

Руш йылмыш кусарыме произведенийже-влак

• Родной язык: стихи / пер. С. Сомовой // Марийская поэзия. М., 1960. С. 322–323.
• Мой марийский Урал: стихи и поэма. М., 1974. 56 с.
• Окна моего детства: стихи и поэмы. Йошкар-Ола, 1977. 112 с.
• Бессонница: стихи, поэмы / пер. А. Смольникова. Йошкар-Ола, 1982. 128 с.
• Порой меня друзья за чашкой чая...: стихи / пер. А. Смольникова // Между Волгой и Уралом. Уфа, 1982. С. 83.
• Мать: стихи / пер. А. Смольникова // Между Волгой и Уралом. Казань, 1987. С. 93–95.

Илышыже да творчествыже нерген литератур

• Поделков С. Жизнь без прикрас // Лит. Россия. М., 1970. 16 окт.
• Колумб В. О чем поют белые лебеди? // Волга. 1975. № 9. С. 186–187.
• Казаков М. Да, беспокойное время // Мар. правда. 1979. 25 сент.
• Матюков Г. Беспокойная пора // Лауреаты премии имени Олыка Ипая. Йошкар-Ола, 1982. С. 22–25.
• Матюковский Г. Певец труда и молодости // Восхождение. Йошкар-Ола, 1984. C. 182–196.
• Николаев С. Ужар жапышкем // Марий коммуна. 1987. 3–5 сент.
• Писатели Марийской АССР: биобиблиогр. справочник. Йошкар-Ола, 1988. С.195–198.
• Иванова А. «Мый погем ӱшан гыч илыш алым...» // Марий коммуна. 1986. 7 сент.
• История марийской литературы. Йошкар-Ола, 1989. С. 317–329.
• Иванов И. Йоҥгыдо кӱкшытыш // Ончыко. 1991. № 3. С. 140–147.
• Сабитов С. Поэт да калык йомак // Николаев С. Йомак – умбаке. Йошкар-Ола, 1994. С. 179–190.
• Абукаев-Эмгак В. Йомак – тембак, шояк – умбак // Марий Эл. 1995. 9 февр.
• Абукаев-Эмгак В. Семен Николаев: вашмутланымаш, статья. Йошкар-Ола, 1996. 96 с.
• Иванов И. Уым кычалын толмо корно // Ончыко. 1998. № 5. С. 167–170.
• Чеснокова С.П. Идейно-тематические и художественно-стилевые особенности поэмы С.Николаева «Мустафа» // Литература и время: сб. статей. Йошкар-Ола, 2003. С. 116–129.
• Васинкин А. Сарсаде садерын сандугасше // Ончыко. 2004. № 11. С. 180–191.
• Писатели Республики Марий Эл: автобиобиблиогр. сборник. Йошкар-Ола, 2004. С. 48-49.
• Абукаев-Эмгак В. Ийгот, сылнымут, пӱрымаш // Марий Эл. 2006. 9 сент.
• Глушкова З. «Эсен лийже куштылгын койшо усталык...» // Марий Эл. 2006. 7 сент.
• МБЭ. Йошкар-Ола, 2007. С. 256.

Чап

• СССР Серызе-влак ушемын йыжъеҥже (1967).
• Олык Ипай лӱмеш Марий комсомол премий (1970).
• МССР-ысе С.Г. Чавайн лӱмеш Кугыжаныш премий (1991).
• Марий Эл Республикын Калык почеламутчыжо (1996).

Кылвер-влак

• Николаев, Семен Васильевич.(руш)
• Николаев Семен Васильевич.(руш)

Литератур

1. Марийская биографическая энциклопедия: 3849 имен в истории Марийского края и марийского народа / авт. и рук. проекта В. Мочаев. – Йошкар-Ола, 2007. С. 256.
2. Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник / сост.: А.Васинкин, В.Абукаев и др. – Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008. – 752 с. С. 437–440.