Тимофеева, Зоя Александровна

Зоя Александровна Тимофеева
Зоя Александровна Тимофеева
	Зоя Висвис
Шочмаш дене лӱм	Зоя Александровна Тимофеева
Шочын	1966 ий 31 сорла (58 ий)
Шочмо вер	РСФСР, Марий АССР, Морко кундем, Ӱшӱттӱр ял

Зоя Висвис (Зоя Александровна Тимофеева) (1966 сорла 31, РСФСР, Марий АССР, Морко кундем, Ӱшӱттӱр ял) — марий серызе, почеламутчо, журналист.

Илыш корныжо

Зоя Висвис 1966 ийын сорла тылзын 31-ше кечынже Марий АССР Морко кундем Ӱшӱттӱр ялеш шым икшыван ешеш шочын. Аваже Роза Александровна Тимофеева колхозышто тӱрлӧ пашам ыштен, ачаже Александр Тимофеевич ӱмыржӧ мучко инженер-механиклан тыршен.

Йоча пагыт — эн весела, мондаш лийдыме жап. Шарнем, ачам командировко дене олаш чӱчкыдын коштын. Кажне толмыжлан мешак дене киндым конда ыле, шӱйыштыжӧ клендыр кылдыш кечен. Кинде шултышыш сакыран вӱдым йыгалтена да уремыште кочкын коштына ыле. Могай тутло!

Ачам пеҥгыде койыш-шоктышан лийын, утым кутыраш йӧратен огыл. Лач пайрем годым изиш подылеш да кумылжо пушкыдемеш, йӧратыме “Семисола покшелне кугу тумет шогылден” мурым муралта ыле. Такшым марла мураш-кушташ ачам ден авам уста лийыныт. Нуным эре сӱаныш ӱжыныт. Ачам парня вуйыш шогалын тавалта ыле. Чаманен каласыман, тудын ӱмыржӧ кӱчык лийын, 60 ияшак колтен. Чон таче кечынат шортеш, ачамым ӧндалме, тудын деч каҥашым йодмо шуэш. А авам 80 ияш гынат, кызытат пайрем годым муралтыде, кушталтыде огеш чыте.

Ялыште йоча-влак пашалан вашке тунемыт. Ме, школышто тунемше-влак, колхоз пасуш полшаш коштына ыле: сакырушмен йыраҥыште шӱкшудым кӱрынна, шыжым пареҥгым погаш полшенна. Пашам ыштымылан кечшудым пуат ыле. Куанже тунам мучашдыме лийын.

Изнур школышто тунемынам. Эн ончыч нулевой классыш коштынам. Икымше туныктышем Валентина Платоновнам эре порын шарналтем. Куэ гай ладыра капкылан, кужу ӱппунеман, ошалге шӱргывылышан ӱдырамаш тунам мыланем чылт Лумӱдыр гай койын. Тудо пӱртӱс лоҥгаш тунемше-влакым чӱчкыдын коштыктен. Йырым-йырысе моторлыкым ужаш туныктен. Тудак, очыни, сылнымутлан кумылаҥден. Визымше классыште тунеммем годым теле нерген икымше почеламутем шочын. Вероника Сидоркина йолташ ӱдырем (тудо мурызо семынат палыме) дене коктын Ӱшӱттӱр гыч Изнурыш телым йолгорно дене ошкылна. Игече сай. Кажне тошкалмылан йол йымалне кычор-кочор шокта. Пасу лум чинче дене йылгыжеш. Тунар чот мыланем тиде сӱрет келшен. Возымо почеламутем марий йылме ден литературым туныктышо Елизавета Егоровна Кудряшовалан ончыктенам. Тудо икымше “мелнам” мокталтен. Тылеч вара мыланем школ илыш дене палдарыше тӱрлӧ заметкым возаш ойлен. “Ямде лий” газетыш колтеда ыле. Йоча газетым кажне арнян чон вургыжын вученам, почтальоным ял вуйыш налаш куржам ыле. Иктаж заметкем, почеламутем лектын гын, эн ончыч ачамлан ончыктенам. Газет редакций чӱчкыдын возымемлан ятыр гана книга пӧлекым ыштен. Тунам шкемым эн пиаланла шотленам, пуйто шулдыраҥынам да поэзийлан утыр кумылаҥынам.

Йоча годым ӱдыр-рвезе-влак пошкудо яллаште, фермыште концертым ончыкташ коштынна. Тимуровский командыште лийынна. Тӱрлӧ пушеҥгым шынденна (тачат нуно шогат), коча-кова-влаклан вӱдым кондаш, пакчаште шӱкшудым эрыкташ, пум шелышташ полышкаленна. Шочмо ялысе Вакшъерым кажне гана шӱкшак деч эрыктенна, вӱдшӧ ару да яндар ыле. Кызыт тудо кошкен.

З.Тимофеева изинек сылнылык тӱнялан кумылан кушкын. Тыште Рита акажын надырже поснак кугу.

Рита акам мыйым ончыкылык артистым ужын. Тудо мыйым чодыраш я олыкыш пырля наҥгая да пӱртӱсын “мутланымыжым” колышташ туныктен. Микрофон олмеш скакалкым кучыкта да марий мурым муралте манеш ыле. Тудак мыйым Йошкар-Оласе президент школ-интернатыш тунемаш конден. Мый пеш вожылшо лийынам. Мыланем пианино дене шокташ кӱлын, а мый семӱзгаржымат лач телевизорышто ужынам, нотымат пален омыл. Тыге мӧҥгеш, ялыш пӧртылынна.

Такшым ик жап сӱретче лияш шоненам. Изинек сӱретлаш йӧратем. Мӧҥгысӧ коҥгам, урем капкам сӱрет-влак дене сӧрастаренам. Но пӱрымаш вес векыла савырен. Школ деч вара пединститутыш руш йылме ден литературым туныктышылан тунемаш пуренам. Ялысе йочалан тунам туныктышо-влак авторитет лийыныт. Но шке профессием дене пашам ыштен омыл. Визымше курсышто тунемме годым Света ӱдырем шочын. Изиш кушмекше, йочасадыш воспитательлан пашаш пуренам. Вара ММЗ-ын тӱшкагудыштыжо воспитатель лийынам, заводышто ыштыше еҥ-влак дене пашам ыштенам. У ий пайремым пырля эре вашлийынна, актовый залыште кугу ӱстелым погена ыле. Ик еш семын, вашла полшен, куан ден йӧсым пайлен, иленна. Тӱшкагудышто писатель, поэт, мурызо, композитор да Марий Элыште палыме моло еҥ-влак дене вашлиймашым эртаренам.

Пединститутышто тунемме годым сылнымутым ӧрдыжеш коденам ыле, а палыме еҥ-влак дене вашлиймашым эртарымеке, угыч поэзий аланыш пӧртылынам. Почеламутем-влакым Вячеслав Абукаев-Эмгаклан, Геннадий Пироговлан ончыктем ыле, “Ончыко” журнал, “Марий Эл”, “Кугарня” газет редакцийлаш конденам. “Кугарня” газетыште эре самырык коллектив лийын, пашам йӧратен ыштеныт. Тунам мыят журналист лияш ыле манын шоненам. 1996 ийыште редакцийыш толынам. Паша кумылем тунамсе тӱҥ редактор Иван Иванович Алексеев шижын да мылам йоча-шамычлан “Ужар лышташ” лаштыкым ямдылаш кӱштен. Вара “Школ илыш”, “Илыш йыжыҥ”, студент-влаклан “Оҥго” страницылаш материал-влакым возаш тӱҥалынам, рекламе материал-влакым ямдыленам. Эн ончыч, конешне, неле лийын, мый вет журналистлан тунемын омыл. Статьям сай лийже манын, йӱдвошт шинчем ыле. Самырык-влаклан газет редакцийыште индеш ий ыштенам. Тиде жапыште пеҥгыде койыш-шоктышан утларак лийынам, шканем ӱшанаш тунемынам, творчествыштемат чотрак вияҥынам. Лач тушто ыштыме годым “Саска кӱмӧ пагыт” икымше почеламут сборникем савыкталтын.

Журналист паша оҥай, но пашадар изи, адакшым еш илышыште неле положенийлан кӧра паша верем вашталташ перныш. 2005 ийыште шке вием дене “Бизнес в Марий Эл” рекламе газетын икымше номержым луктынам. Ынде 11 ий тиде пашам шуктем. Света ӱдырем полшен шога. Тудо МОСИ-н экономике факультетшым тунем пытарен. Ӱдырем мыйын пурла кидем. Шуко паша кызыт тудын вачӱмбакше возын. Ончыч пашаеҥ-влак редакцийыш шке рекламым пуат ыле, кызыт тидын шотышто нелынрак паша кая. Но ме тыршена, мемнам палат, мыланна ӱшанат, тидыже эн тӱҥ.

Пытартыш жапыште Зоя Александровна мыскара сынан почеламут-влакым утларак возаш тӱҥалын. Нуным “Чылажат куандарыше, лишыл” почеламут сборникышкыже чумырымо. Пеш оҥай да весела, кызытсе саманлан келшыше улыт.

Мыскарам моткоч йӧратем. Вероника йолташ ӱдырем дене коктын, капка ончылно теҥгылыште шинчен, тыманмеш мыскара йӧре тӱрлӧ рольым модына ыле. Йырым йырна еҥ-влак эре погынен воштылын колыштыныт.

“Кугарня” газет редакицийыште пашам ыштыме годым икана “Воштылаш, товатат, сулык огыл” мыскара конкурсышто участватленам. Тунам тӱҥ пӧлек “Лед и пламень” кевыт деч телевизор лийын. Мыланем тӱшкагудышто лачак тудо кӱлын. Тошто телевизорым азыр дене чӱктен ончена ыле. Сценарийым возенам да журналистке Эльвира Терентьева дене изирак сценкым модын ончыктенна. Калык чот воштылын. Ты пайремын организаторжо редакцийна лийын, садлан нимогай пӧлекым налын огынал. Мый конкурсын жюри председательже – режиссер Олег Геннадьевич Иркабаев дек йыҥгыртенам. Тудо мыланем пеш сайын модында, самырык-влаклан театрыш толат гын, конкурс деч посна артисткылан пашаш налам манын. Тудын шомакше кумылым нӧлтен. Тугеже сценыште артист гай модын кертын улына, шоналтышым.

Тӱҥ произведенийже-влак

Саска кӱмӧ пагыт : почеламут-вл. [Время созревания]. Йошкар- Ола, 1998. 64 с.
Шӱдыран кастене ; Кодын омыл вараш : почеламут-вл. // Ончыко. 1998. № 3. С. 163-164.
Ош ломбо пелен ошемеш чурием... : почеламут-вл. // Ончыко. 1999. №2. С. 117-118.
Ида каласе: тудо кодын шкетын...: почеламут-вл. // Ончыко. 1999. №12. С. 97.
Туркем уэш каваште : почеламут-вл. [Мой жаворонок в небе : стихи]. Йошкар-Ола, 2000. 40 с.
Кушто улат, мамык кумылан аваем?..: ойлымаш-вл. [Где ты, мама моя : рассказы]. Йошкар-Ола, 2001. 38 с.
Мыняр шочшан улат тый, шочмо мланде...: почеламут-вл. // Ончыко. 2003. № 3. С. 53-55.
Чылалан тауштен, у пиалым налам... : почеламут-вл. // Ончыко. 2003. №10. С. 11-13.
Пеледыш тӱран олыкем : почеламут-вл. [Цветущая поляна : стихи]. Йошкар-Ола, 2004. 90 с.

Моло йылмылаш кусарыме произведенийже-влак

Пусть ласточка будет не последней... / пер. на рус. Г. Пирогова // Кугарня. 2004. 16 июль.
Путь мой — Млечный : стихи / пер. на рус. Г. Пирогова. Йошкар- Ола, 2006. 84 с.
Стихи / пер. на эст. А.Валтона // Киит ӧӧ. Таллинн. 2006. С. 612—615.
Стихи / пер. на рус. Г.Пирогова // Пирогов Г. Тринадцатый апостол. Йошкар-Ола, 2007. С. 274—284.

Илышыже да творчествыже нерген литератур

Михайлова С. «Пиалемжат, куанемжат — пашаште» // Марий Эл. 1999.26 июнь.
Александров-Арсак А. Орлыкан ондалчык// Марий Эл. 2001.26 янв.
Илибаева М. Пеледыш аршашым погымо жап // Марий Эл. 2005. 11 март.
Егоров В. Висвис аршаш / В. Егоров, 3. Галкина // Ончыко. 2005. №3. С. 178-183.

Кылвер-влак

Поэзий кумыл ден кӱлтка шӱмемже.(руш)

Литератур

Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник / сост.: А.Васинкин, В.Абукаев и др. — Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008. — 752 с. С. 151-152.