Чавайн, Юрий Сергеевич

Юрий Сергеевич Чавайн
Юрий Сергеевич Чавайн
	Юрий Чавайн
Шочмаш дене лӱм	Юрий Сергеевич Чавайн
Шочын	1930 ий 3 шорыкйол
Шочмо вер	РСФСР, Марий автоном область, Йошкар-Ола ола
Колен	1965 ий 30 теле (35 ий)
Колымо вер	Марий АССР, Морко кундем, Чавайнур ял

Юрий Чавайн (Юрий Сергеевич Чавайн) (1930 шорыкйол 3, РСФСР, Марий автоном область, Йошкар-Ола ола — 30 теле 1965, Марий АССР, Морко кундем, Чавайнур ял) — марий серызе, почеламутчо, музыкант. Юрий Чавайн марий сылнымутлан негызым пыштыше Сергей Чавайнын эн изи шочшыжо.

Илыш корныжо

Юрий Чавайн 1930 ийын шорыкйол тылзын 3-шо кечынже Йошкар-Олаште шочын. 1937 ийыште, ачажым поген наҥгайымек, еш ола гыч Шырка-Нурыш (кызытсе Чавайнурыш) илаш кусна. Юрий Чавайн 1–ше сентябрь 1937 ийыште Изи Корамас пеле кыдалаш школын икымше классышкыже тунемаш пурен да отличий поведений ден 1945 ийыште тÿрыс тунем лектын. 1945 ий гыч «Комбайн» колхозышто колхозник лийын. 2 июль 1948 ийыште Юрий Чавайн И.С. Палантай лÿмеш музыкальный училищын директоржылан тунемаш пурташ йодмашым воза да тыште тунемаш тÿҥалеш. 1952 ий гыч 1954 ий марте Житомир областьыште армийыште служитла .Тушто оркестрыште флейта ден шокта. Армий деч вара музыкальный училищын флейта классын кокымшо курсышкыжо тунемаш толеш. Юрий Чавайн государственный экзаменым кучаш 1957 ий июньышто гына пурталтын. Тидын нерген И.С. Палантай лÿмеш музыкальный училищын 1957 ий 15 июньышто лукмо 68 номеран приказыштыже каласыме: «Чавайн Юрийым музыкальный училищын тунемме планжым шуктышо да ончычсо семестрлаште парымжым пытарыше семын государственный экзаменым сдатлымашке пуртышт. Училищын директоржо С. Куприянов». Тыге Юрий Чавайн дирижерско-хоровой отделенийым флейтист семын тунем пытарен. Училище деч вара М.Шкетан лӱмеш Марий кугыжаныш драме театрын музыкальный оркестрыштыже шокта. 1957 ийыште пелашыж дене палыме лийын пединститутышто, вокальный кружокым вуйлаташ коштмыж годым, да 16 декабрьыште 1957 ийыште нуно сÿаным ыштеныт. 1958 ий январьыште Юралан ачажым реабилитироватлымылан кöра 18 квадратный кумдыкан пöлемым пуэныт. Тыгай кумдыкышто уло Чавайн еш илен. 1965 ийыште Семеновко «психушкыш» логалын. Кум арня чытен, вараже куржын. Чавайнурышто шылын илен. Пытартыш паша верже – телевидений лийын. Пел ий пашам муын кертын огыл. Нигуш пашаш налын огытыл. 30 декабрь 1965 ийыште шке пöрт подвалеш пычал дене лÿялтын. 1966 ий январьыште Чавайнур ял шÿгареш тойымо. 31 май 2002 ийыште шÿгар ÿмбалныже чапкÿм почмо.

Творчествыже

Музык ден поэзий акак-шÿжарак улыт: икте-весым пойдарат, икте-весылан полшат. Тунеммыж годымак Юрий Чавайн самырык композитор-влакым: Э. Сапаевым, И.Молотовым – вашлиеш. Тыге нуно лишемыт, икмыняр мурымат пырля возат. Юрий шкежат текст ден семым келыштара. Но тудын ура чонжо утларак поэзий деке ÿжын, сымыстарен. Юрий Чавайнын рÿдӧ корныжо – лирике, айдеме ден пÿртÿсым йöратыме кумыл. Нуно коктынат мемнан илыш дене кылдалт шогат, эн лишыл таҥ улыт. Нине кок факторым поэт пеш сайын кылден моштен, сылнымутшо дене тисте семынак нöлтал кертын. Юрий Чавайн марла да рушла книгам шымлен-шымлен лудын, нунын юзо вийыштым чон денак шижын налын. Ю.Чавайнлан марий поэт-влак кокла гыч утларак келшеныт И. Осмин ден В. Колумб. Нине мурызо-влак Ю. Чавайнын чоныш тулым пыштеныт, кумылаҥденыт. Юрий Чавайнын икымше почеламутшо 1957 ийыште «Рвезе коммунист» газетеш савыкталтын. Поэт утларак пÿртÿсым йöратымыж нерген возен, садлан тудым поэт-лириклан шотлат. Эн виян произведенийжылан «Сонарзе» поэмыже шотлалтеш. Тудо 1962 ийыште возалтын , а «Ончыко» журналеш 1964 ийыште савыкталтын. 1965 ий июнь тылзыште Юрий Чавайн Пошкырт марий-влак деке творческий командировко дене миен коштын. Тушто тудым пеш сайын вашлийыныт. Командировко гыч Юрий Сергеевич Чавайн Пошкырт кундем нерген сылне почеламутлам конден:

А калыкда тугае поро
Сай кумылан, яндар тÿсан.
Тендан еҥ-влак деч шÿм ок торло…
Мочол ялыште кумылаҥдыш
Моктен мураш ты вер-шöрлам.
Мый мурешем мотор тÿсетым
Марий кундемыш наҥгаем,
Да тыйын йоҥгыдо йÿкетым
Шке калыкемлан пöлеклем.

Илымыж годым ик почеламут сборникшат савыкталт лектын огыл. Лудшо-влак лач газетла да журнал гыч гына тудын сылнымутшо дене палыме лийыныт. Уке лиймекше, Юрий Чавайнын кок почеламут сборникше савыкталтын: «Латкок тылзе» (1966) ,«Ӱжаран куэрлаште» (1978) .

Ешыже

Ватыже – Эмилия Гавриловна Чавайн (1936).
Эргыже – Сергей Юрьевич Чавайн (1958).
Ӱдыржö – Татьяна Юрьевна Чавайн (1961).
Уныкаже-влак: Юрий (1981) – Сергей Юрьевичын эргыже; Анастасия (1989) – Сергей Юрьевичын ÿдыржӧ;
Елена (1988) – Татьяна Юрьевнан ÿдыржӧ.

Юрий Чавайнын сылнымутшо

Поэт ден шÿшпык // Рвезе коммунист. 1956. 28 апр.
Кок почеламут // Рвезе коммунист. 1956. 19 апр.
Муро – вий! // Марий коммуна. 1956. 6 май.
Лийнет гын тый поэт // Рвезе коммунист. 1956. 13 сент.
Жап шуо // Рвезе коммунист. 1956. 27сент.
Кеҥеж эр: почеламут // Марий коммуна. 1957. 14 июль.
Чÿкшö курык шеҥгеч лекте кече… Ший йыҥгыр пÿгеш кылдалын… // Ончыко. 1958. № 4. С. 66.
Кок почеламут // Рвезе коммунист. 1959. 9 июль.
Шыже корнышто // Ончыко. 1959. № 4. С. 45-47.
Шочмо сандалык / С. Вишневский ден Ю.Чавайн // Ончыко. 1960. № 5. С. 4 .
Сентябрь: почеламут // Марий коммуна. 1960. 18 сент.
Эрдене: почеламут // Марий коммуна. 1960. 6 сент.
Октябрь: почеламут // Марий коммуна. 1960. 23 окт.
Ноябрь: почеламут // Марий коммуна. 1960. 23 нояб.
Чодырасе концерт: почеламут // Рвезе коммунист. 1962. 14 июль.
Колумб. Чавайн. Куба ок пÿгырнö: почеламут // Марий коммуна. 1962. 18 сент.
Браконьер: почеламут // Марий коммуна. 1963. 17 май.
Ломбо пелыдеш: почеламут // Марий коммуна. 1963. 19 май.
Шыжымсе шонымаш: почеламут // Марий коммуна. 1963. 4 окт.
Шерге вуян кожер ÿмбачын тылзе. Морко сем. Йöратем мый. Сонарзе. Тамле орлык: почеламут // Марий коммуна. 1963. 17 февр.
Пÿртÿсын эрже: почеламут // Марий коммуна. 1963. 30 март.
Сонарзе: поэма // Ончыко. 1964. № 2. С. 53-68.
Чевер май: стих // Коммунизм верч (Советск). 1964. 19 май.
Шочмо вер. Куэр коклаште: почеламут // Марий коммуна. 1964. 21 июль.
Шыже шÿлыш: почеламут // Марий коммуна. 1964. 11 сент.
Шыже мучаш: пÿртÿс почеламут // Марий коммуна. 1964. 30 окт.
Ноябрь: почеламут // Марий коммуна. 1964. 14 нояб.
Январь: почеламут // Марий коммуна. 1965. 29 янв.
Латкок тылзе» книга гыч ныл почеламут: Февраль. Май. Август. Сентябрь // Марий коммуна. 1965. 13 февр.
Коч теммешке: почеламут // Марий коммуна. 1965. 6 март.
Мотор пагыт: почеламут // Марий коммуна. 1965. 1 май.
Салам, поро мланде! Почеламут // Дружба: Мишикинская районная газета Баш. АССР. 1965. 6 июнь.
Галя акамлан: почеламут // Рвезе коммунист. 1965. 31 июль.
Палыдыме салтакын шÿжарже воктене: почеламут // Рвезе коммунист. 1965. 31 авг.
Сентябрь. Пÿртÿсым йöратыше воза .Почеламут // Марий коммуна. 1965. 15 сент.
Октябрь. Пÿртÿс йöратыше воза: почеламут // Марий коммуна. 1965. 13 окт.
Шыже кече йÿштö телым вуча: пÿртÿс нерген почеламут // Марий коммуна. 1965. 19 окт.
Телым вуча пÿртÿсат: почеламут // Марий коммуна. 1965. 22 окт.
Латкок тылзе: почеламут. Йошкар-Ола, 1966.
Салам, Башкирий! Тöргымтÿрыштö. Ок лий: почеламут // Ончыко. 1966. № 1. С. 52-58.
Урем мучко лектам тымык ял гыч… Уке, мыйын йÿкем йомын огыл… Шинчашт канде ояр кеҥеж эр гае: почеламут-влак // Марий коммуна. 1974. 27 сент.
Ӱжаран куэрлаште: поэма да почеламут. Йошкар-Ола, 1978.
Луман чодыра: лумеш возалт кодшо ойлымаш; Январь почеламут // Ямде лий. 1979. 7 янв.
Теле чакна: ойлымаш; Февраль: почеламут // Ямде лий. 1979. 10 февр.
Шошо толеш. Кö ийым шÿтен? У сем. Маска сеҥен… Ойлымаш-влак; Марий: почеламут //Ямде лий. 1979. 17 март.
Апрель: почеламут; Ылыжеш, илана. Шулдыран таҥна-влак; Янлык помыжалтын: ойлымаш –влак // Ямде лий. 1979. 14 апрель.
Чыла кушкыл лöза. Кайык-влак. Янлык- влак. Июнь: почеламут-влак // Ямде лий. 1979. 9 июнь.
Июль шокшо пагыт. Кайык-влак. Янлык-влак: ойлымаш-влак // Ямде лий. 1979. 14 июль.
Саска пагыт. Янлык. Кайык. Поҥго: ойлымаш-влак; Август: почеламут // Ямде лий. 1979. 11 авг.
Сöрал пагыт. Янлык. Кайык: ойлымаш-влак; Сентябрь: почеламут // Ямде лий.1979. 8 сент.
Октябрь: почеламут; Кайык. Янлык. Лышташ йога: ойлымаш-влак // Ямде лий. 1979. 6 окт.
Йÿштö толеш. Кайык-влак. Янлык-влак. Ойлымаш ужаш // Ямде лий. 1979. 3 нояб.
Декабрь. Теле книга // Ямде лий. 1979. 29 дек.

Вес йылмыш кусарыме произведенийже-влак

Дорога: стихи / пер. А. Казакова // Марийская правда. 1960. 5 июня.
Дорога: стихи / пер. А. Казакова // Молодой коммунист. 1960. 3 сент.
Небо осенью дышало (из записной книжки охотника) // Марийская правда. 1964. 13 сент.
Неожиданная находка из охотничьих историй // Марийская правда. 1964. 1 нояб.
Серебряная сказка. Глазами знатока природы // Марийская правда. 1964. 15 нояб.
Серебряная сказка: стихи / пер. А. Казакова // Марийская правда. 1965. 21 февр.
Зима морозцем и багрянцем: стихи / пер. А. Казакова // Литературная газета. 1965. 26 марта. С. 18.
Вновь на родине я. Марийский край. Охотник. Счастье поэта. Летним утром: стихи / пер. А. Казакова // Дружба: Мишкинская районная газета Башкирской АССР. 1965. 30 мая - 6, 13 июня.
Вновь на родине: стихи / пер. А. Казакова // Марийская правда. 1965. 30 мая.
Роща синими ветками машет…. Стихи / пер. А. Казакова; Внимание, человек! / пер. А. Николаева // Марийская правда. 1965. 30 мая.
Навстречу дню: стихи / пер. А. Казакова // Марийская правда. 1965. 20 июня.
Охотник: стихи / пер. А. Казакова // Марийская правда. 1965. 26 июня.
У могилы неизвестного солдата / пер. С. Железнова // Молодой коммунист. 1965. 31 августа.
Двенадцать месяцев: стихи. Йошкар-Ола: Маркнигоиздат, 1966. 25 с.
Охотник. Вновь на родине я. Сквозь ельник… Роща тихая зеленью машет. На алых крыльях птица голубая. Из цикла «Серебряная сказка»: стихи // На земле Марийской. Йошкар-Ола ,1967. С.102-107.
Зима морозцем и багрянцем. Охотник: стихи / пер. А. Казакова // Соловьиный родник: антология марийской поэзии. Йошкар-Ола: Мар. кн. изд-во, 1970. С. 238-242.
Эх, дорога, дорога! … Стихи / пер. А. Казакова // Соловьиный родник: антология марийской поэзии. Йошкар-Ола: Мар. кн. изд-во, 1970. С. 230-237.
Эх, дорога, дорога! Охотник. Зима морозцем и багрянцем: стихи / пер. А. Казакова // Соловьиный родник. Йошкар-Ола, 1984. С. 221-226.
Новогоднее утро: стихи // Ончыко. 2009. № 11-12. С. 3.

Илышыже да творчествыже нерген литератур

Писатели Марийской АССР : биобиблиогр. справочник. Йошкар- Ола, 1976. С. 290-291.
Казаков М. Юрий Чавайн // Поэтын поянлыкше. Йошкар-Ола, 1984. С. 130-135.
Чавайн Э. Ӱмырешлан йӧратем // Ончыко. 1991. № ЕС. 89—92.
Николаев С. Чон мурызо // Мутын нелыже да ямлыже. Йошкар- Ола, 1993. С. 52-59.
Галютин Ю. Ныжылге, кумылло, сӧрале... // Марий Эл. 2000. 7 янв.
Шапкин В. Юрий Чавайн — И.С.Палантай лӱмеш училищыште // Ончыко. 2003. № 3. С. 64-68.
Манаева-Чеснокова С. Мир природы в творчестве Юрин Чавайна // Художественный мир современной марийской поэзии. Йошкар-Ола, 2004. С. 23-28.
Карамова Д. Юрий Чавайн // Музыка — моя жизнь. Йошкар-Ола, 2007. С. 37—57.
МБЭ. Йошкар-Ола, 2007. С. 389.