Тарьянов, Иван Иванович

Иван Иванович Тарьянов
Иван Иванович Тарьянов
	Иван Горный
Шочмаш дене лӱм	Иван Иванович Тарьянов
Шочын	1937 ий 23 пургыж
Шочмо вер	РСФСР, Марий автоном область, Курыкмарий кундем, Олыктӱр ял
Колен	2014 ий 30 кылме (77 ий)
Колымо вер	Йошкар-Ола
Эл	Совет Социализм Республик-влак Ушем; Россий;
Тыршымаш алан	журналист, редактор, серызе, кусарыше, почеламутчо, прозаик, публицист
Чап пӧлек да премий	; ; Марий АССР-ысе тӱвыран сулло пашаеҥже (1976), Марий Эл Республикын Калык почеламутчыжо (2003), Марий АССР Президиум Верховный Советын Чапкагазше (1983).

Иван Горный (Иван Иванович Тарьянов) (1933 теле 23, РСФСР, Марий автоном область, Курыкмарий кундем, Олыктӱр ял – 30 кылме 2014, Йошкар-Ола) – курыкмарий серызе, почеламутчо, журналист, кусарыше, Совет Ушем Серызе-влак ушемын йыжъеҥже (1984), Марий АССР-ысе тӱвыран сулло пашаеҥже (1976), РСФСР-ысе тӱвыран сулло пашаеҥже (1980), Марий Эл Республикын Калык почеламутчыжо (2003).

Илыш корныжо

Иван Горный 1933 ийын теле тылзын 23-шо кечынже Марий автоном область Курыкмарий кундем Олыктӱр ялеш кресаньык ешеш шочын.

Усола кыдалаш школышто тунеммыж годымак чоныштыжо сылнымут сескем ылыжын, почеламутым возаш кумылаҥын. Школым тунем лекмеке, ялысе кресаньык пашам ыштен, мландылан шӱман улшо еҥ-влак нерген утларак пален налын. Колхозышто кыртмен ыштен, вара Маркнигоиздатын Курыкмарий филиалыштыже корректор лийын. 1951 ийыште И. Горный журналист пашашке ушнен. Пӱтынь илышыже да корныжо печать паша дене кылдалтеш: кусарыше, райгазет пӧлкавуй, армий гыч толмек, журналистике Всесоюзный кок ияш леторийыште, КПСС ЦК пелен Кӱкшӧ партшкол (печать пӧлка)...

1954–1957 ийлаште шочмо элын ӱшанле салтакше лийын. Армий гыч пӧртылмеке, ятыр ий Курыкмарий районысо «Ленинский путь» газетын тӱҥ редакторжылан пашам ыштен. Вара «У сем» журналым лукмаште тыршен да тӱҥ редакторжо лийын.

1992–1997 ийлаште Иван Горный республикысе Писатель ушемын правленийжым вуйлатен. Икманаш, писатель пашам тӱҥ-тӱҥалтыш гычак шке вич парняжла палыше мастар еҥ.

Иван Горный 1940 ийла мучашыште возаш тӱҥалын. Икымше почеламутшо-влак 1950 ийыште «Пеледшӹ сӓндӓлӹк» альманах да газет лаштыклаште печатлатыныт. Курыкмарла кандаш книгаже савыктылтын: почеламут ден ойлымаш, поэме ден легенде, повесть-влак, нуно руш да моло йылмылашке кусаралт лектеденыт. Шкежат олыкмарла гыч курыкмарла йылмыш шуко повестьым, ойлымашым, поэмым, тыгак фольклор погым чумырен. А. Твардовский, А.С. Пушкин, У. Шекспир да молат кусарымаштыже кугу верым налыныт.

И. Горный сылнымут пашажымат эреак вияҥден шоген. Мурызо ятыр почеламутым, поэмым калыклан пӧлеклен. Нуно «Кечӹ лӹвӓлнӹ» («Кече йымалне»), «У и вадны» («У ий кастене»), «Анжалам сӓндӓлӹкем» («Ончалам сандалыкем»), «Мӹнь тӓндӓм ӱжӓм» («Мый тендам ӱжам»), «Ӧфи» да моло сборникышкат чумыралтыныт.

1984 ий гыч тудо Россий Федерацийын писатель ушем членже.

Тӱҥ произведенийже-влак

Кечӹ лӹвӓлнӹ: лыдышвлӓ [Под солнцем: стихи]. Йошкар-Ола, 1964. 72 с.
Икӓнӓ ирок; Тумерӹштӹ: шайыштмашвлӓ // Кӓнгӹжӹм цевержӹ. Йошкар-Ола, 1964. С. 24–36.
У и вадны: шайыштмашвлӓ [Новогодний вечер: рассказы]. Йошкар-Ола, 1968. 52 с.
Анжалам сӓндӓлӹкем: лыдышвлӓ, поэма [Родные просторы: стихи и поэма]. Йошкар-Ола, 1970. 92 с.
Портрет: лыдышвлӓ, поэмывлӓ [Портрет: стихи и поэмы]. Йошкар-Ола, 1978. 88 с.
Пожар; Осколок: лыдышвлӓ. // Олма садышты. Йошкар-Ола, 1978. С. 10–12.
Мӹнь тӓмдӓм ӱжӓм: лыдышвлӓ, поэмывлӓ [Я вас зову: стихи, поэмы]. Йошкар-Ола, 1987. 100 с.
Пуйырымаш: лыдыш кн. [Судьба: стихи]. Йошкар-Ола, 2003. 156 с.
Литература горных мари: статья // Литература и время. Йошкар-Ола, 2003. С. 41–51.
«Мӹнь сотыгечӹлӓн тетялӓок ӹвӹртем...»: стихвлӓ // Ончыко. 2003. № 1.
Ӹнян: поэма // У сем. 2005. № 2. С. 3–8.
Земля: поэма // У сем. 2005. № 3. С. 71–75.
Лыдышвлӓ, поэмывлӓ гӹц лаштыквлӓ // Кырык мары поэзий антологи. Йошкар-Ола, 2006. С. 112–130.
Ӓпшӓтӹн соты корныжы: очерк // У сем. 2006. № 1. С. 37–68.
Мӹнь тыменям: тетялык лыдышвлӓ [Я учусь: стихи для детей]. Йошкар-Ола, 2006. 20 с.
Лыдышвлӓ // У сем. 2006. № 2. С. 51–56
Пуры согоньвлӓ: лыдышвлӓ // У сем. 2006. № 4. С. 85–92.
Вӓшлимӓш: поэма // У сем. 2007. № 3. С. 69–74.
Легендӹвлӓ // У сем. 2007. № 4. С. 51–65.
Мӹндӹр дӓ лишӹл [Далекое-близкое: роман-эссе]. Йошкар-Ола, 2008. 144 с.

Моло йылмылаш кусарыме произведенийже-влак

Улица: стихи / пер на рус. В. Кострова // Всегда вместе: комсомол. поэзия Рос. Федерации. 1918–1972. М., 1972. С. 181–182.
Волга, любимая Волга: стихи / пер. на морд. А. Мальки на // Мокша. Саранск, 1972. № 4. С. 72.
Утро в зимнем лесу: стихи / пер. на рус. Л. Барабас // Нева. 1974. № 10. С. 117.
Заря над Волгой: стихи / пер. на рус. В. Панова // Козьмодемьянск. Йошкар-Ола, 1983. 195–196.
Стихи / пер. на рус. А. Казакова, Ю. Щербак, А. Мосунова, В. Кострова // Соловьиный родник. Йошкар-Ола, 1984. С. 232–237.
Поле русского майора: стихи / пер. на чув. // Коммунизм ялаве. Чебоксары, 1988. 3 июнь.
Отчий край; Черная береза; Осень; Прощай! Мы песню вместе не допели...: стихи / пер на рус. В. Панова // Братство песенных сердец. Йошкар-Ола, 1990. С. 80–83.
Эфи: стихи, поэмы. Йошкар-Ола, 1993. 128 с.
Весенние мотивы: стихи / пер. на венгер. // Антология финно-угорской поэзии. Будапешт, 1993.
Эскелькст: стихи / пер. на морд. Ч. Журавлева // Сятко. Саранск, 2000. № 6.
Ӱшан: поэма / пер. на лугомар. В. Абукаева-Эмгака // Ончыко. 2005. № 5. С. 4–8.

Кусарыме произведенийже-влак

Васин К. Ыжар оты: повесть // Шошым. Йошкар-Ола, 1981. С. 155–225.
Лекайн Н. Кӹртни ви: роман. Йошкар-Ола, 1989. 320 с.
Иванов В. Штурма: роман. Йошкар-Ола, 1991. 360 с.
Веденькин А. Мары литература: хрестомати. Йошкар-Ола, 1993.
Кузнецов В.. Ӹлӹмӓш мыры: хрестомати / В.Кузнецов, Н. Кузнецова. Йошкар-Ола, 1994. 140 с.
Мары литература: Х–XI кл. учеб, издани. Йошкар-Ола, Т996. 308 с.
Пушкин А.С. Руслан дон Людмила: поэма // У сем. 1999. № 2. С. 10–30.
Твардовский А. Василий Теркин: поэма // У сем. 2000. № 1. С. 110–125; № 2. С. 94–104.
Чапурина Н. Нӱнжӹк патыр: мары ямак семӹнь // У сем. 2001. № 2. С. 83–100.
Шекспир У. Ромео дон Джульетта: трагеди // У сем. 2004. № 3. С. 69–92; № 4. С. 29–65; 2005. № 1. С. 20–56.
Пекпаев А. Туан кымдем: природым тӹшлӹшӹ кн. / А. Пекпаев, А. Куклин. Йошкар-Ола, 2006. 180 с.

Илышыже да творчествыже нерген литератур

Поэт Иван Горный // Ончыко. 1962. № 6. С. 35.
Матюковский Г. Кырыкыш кузымашты // Ончыко. 1963. № 4. С. 77–78.
Куторов Н. Поэтын прозыжо // Марий коммуна. 1968. 6 июнь.
Писатели Марийской АССР: биобиблиогр. справочник. Йошкар-Ола, 1988. С. 65–67.
О, друг! Не распрягай Пегаса: заметки критика // Марийская правда. 1993. 24 июня.
Матюковский Г. Кӱкшӹ кырыкыш кузен // У сем. 1993. № 1. С. 37–43.
Ефимова Н. «Истин сверху не беру...» // Мар. правда. 1993. 23 февр.
Акцорин В. Вожшо – калык философий // Марий Эл. 1993. 23 февр.
Сылнымут памашын вийже пытыдыме // Ямде лий. 1995. 18 март.
Васинкин А. Нелым чумыр вий дене сеҥаш куштылго // Ончыко. 1997. № 1. С 4–12.
Куторов Н. Ӹлӹмӓшӹм шӹмлӹшӹ поэт // У сем. 1998. № 1. С. 11З–119.
Лобанов И. Поэтын туты пӹрцӓн ныржы // Жерӓ. 1997. 18 февр.
Иван Горный // У сем. 1998. № 3. С. 39–40.
«Пушеҥге-влак икте-весыштлан эҥертен кушкыт...» // Ончыко. 2002. № 9. 11. С 3–5.
Кырык сир гыч яжо мут мастар // Марий Эл. 2003. 22 февр.
Тарьянов И.И. // Литература и время: сб. статей. Йошкар-Ола, 2003. С 41–50.
Иван Горный – 70 ий / В. Крылов ямдылен. Йошкар-Ола, 2003. 8 с.
Писатели Республики Марий Эл: автобиобиблиогр. сборник. Йошкар-Ола, 2004. С. 20.
Осипов-Ярча В. «Писатель серыде илен ок керт...» // Ончыко. 2005. № 1. С. 58–60.
МБЭ. Йошкар-Ола, 2007. С. 356.
Писательда жап: йодыш-вашмут // Ончыко. 2007. № 1. С. 4–7.
Егоров Н. Соты пуйырымаш // У сем. 2008. № 1. С. 91–94.
Курык серын мурпатырже // Ончыко. 2008. № 2. С. 62–63.
Глушкова 3. Айдемын вожшым аралыше сылнымут мастар // Марий Эл. 2008. 28 февр.

Чап

«РСФСР-ын Шеммландыдымыжым вестӱрлемдымылан» медаль.
Марий АССР-ысе тӱвыран сулло пашаеҥже (1976).
РСФСР-ысе тӱвыран сулло пашаеҥже (1980).
Марий АССР Президиум Верховный Советын Чапкагазше (1983).
Совет Ушем Серызе-влак ушемын йыжъеҥже (1984).
Марий Эл Республикын Калык почеламутчыжо (2003).

Кылвер-влак

Литератур

Марийская биографическая энциклопедия: 3849 имен в истории Марийского края и марийского народа / авт. и рук. проекта В. Мочаев. – Йошкар-Ола, 2007. С. 356.
Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник / сост.: А.Васинкин, В.Абукаев и др. – Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008. – 752 с. С. 180–184.
Эртыме корныжо чесле. Марий Элын калык поэтше И. Горныйлан – 80 ий // Ончыко. 2013. № 1. С. 109.