Теле йӱштылмаш

Теле йӱштылмаш, моржланымаш (рушла зимнее плавание, моржевание) — почмо вӱдыштӧ телымсе йӱштылмаш. Ий леведын огыл гын, вӱдын температуржо «йӱштӧ» (+15 гыч +4 °C марте) категорийыш пура. Ийыште вакым руэныт гын, вӱд ияҥше (+4 градус гыч -2 марте) категорийыш пура. Тӱрлӧ эллаште телым йӱштылшӧ-влакым тӱрлын лӱмдат. Российыште морж дене таҥастарат гын, Финляндийыште — кома, нерпе, тюлень дене, Йӱдвел Америкыште — ош маска дене таҥастарат.

Вӱд вакыште "морж"-влак йӱштылыт. Польшо.

Йӱштылмаш нерген

Вакыште вӱд тарванылеш гын — кылмен ок керт. Эн чӱчкыдын тиде тарванылмашым вӱдйымалсе туле але пропеллер дене ыштат. Вӱдыш пурашлан южо вере олалаште шокшо кӱварым пыштат. А тыге вакыште вӱдыш волашлан оҥа гыч тошкалтышым ыштат. Пураш-лекташ куштылгырак. Тыгак йӱштылмӧ вер воктене вургемым кудашаш-чияш, солык дене ӱштылалташлан верым чоҥыман.

Ойкаҥаш

Вӱд йымалсе туле вӱдлан кылмаш ок пу.

Йӱштылаш тӱҥалнеда гын, шот дене ыштыман. Теве ойкаҥашыже:

• Вургем ден йолчием тыглай лийшаш, йӱштылалтме деч вара чытырыше кид дене полдыш дене але кӱртньӧ молний дене пӧрдаш йӧсӧ. Эн сай вургем — спорт йолаш, капюшонан балахон да вуй гоч чийме свитр. Меж калпак, шнурокдымо йолчием, мутлан портышкем. Тыгак теле йӱштылмашышке солыкым налман. Да матерчатый тапычкым. Резине сланце-влак ийыш кылмен шинчыт.
• Икымше медицин полышым ыштен моштышо йолташым пырля налман. Южгунам таза еҥ-влак вӱд гыч лекмеке уш йомдарен, мӧҥгеш вӱдыш камвозыныт.
• Йӱштылалтме деч ончыч арака дене лӱддымылыкым погаш ок кӱл. Шӱмлан тудо нелылыкым пуа, да тыгак йӱштым айдеме сайын ок шиж. Тыге, йӱышӧ шуко жап йӱштыштӧ чытен кертеш, но нормо деч 5-10 минутлан шукырак йӱштӧ вӱдыштӧ лийымаш — удан мучашлалт кертеш.
• Эн сай, кунам уремыште иктаж 6 градус йӱштӧ наре. А тиддеч йӱштырак гын, вӱд воктене ала-могай шокшо вер лийышаш – монча, пӧрт але машина. Йӱштылмаш деч вара вургем деч посна, йӱштыштӧ 4 минут деч шукырак шогаш ок лий.
• А йӱштылалтме деч ончыч зарядкым ыштыман, чогашылым пашалан ямдылыман.
• Южо-влак вигак йӱштӧ вӱдыш тӧрштат. Тыге ок лий. Айдемын тыгай патыр койышыжлан кӧра йӱштӧ шок лийын кертеш. Икымше гана вӱдыштӧ 20-30 секунд утла лияш ок лий. Чытраш тӱҥалмеке вигак вӱд гыч лекман, тыгак вӱд йымаке вуйым чыкаш ок кӱл.
• А теве йӱштылмо деч вара, пырля кондымо гын, изиш кочо вӱдымат подылаш лиеш. Но 30-50 грамм наре гына.
• Да мутат уке, йӱштылалтме деч ончыч эмлызе дек миен толман, тудо йӱштылаш шонышын тазалыкшым терген налеш.

Шарлымаш

Теле йӱштылмашым эн чот Финляндийыште йӧратат. Финн культуро да сауныш пурымо йӱла дене кылдалтын. Шокшо мончашке пурымо годым жапын-жапын мончазе-влак йӱштӧ вӱдан бассейныш але вӱд вакышке тӧрштат. Финляндийыште ик арняште 1-2 гана йӱштылалтше-влакын чотышт — 120 000. Финляндийыште 1989 ий гыч теле йӱштылмаш дене чемпионат эрта. Икымше гана 110 еҥ таҥасаш толын, 2000-ше ийыште — 1250. Икымше тӱнямбал чемпионат Хельсинки олаште 2000-ше ийыштак эртен. 2008 ийыште теле йӱштылмаш чемпионат икымше гана Финляндийыште огыл эртен — Лондонышто.

Йӱдвел Америкыште морж-влакым ош маска лӱмдат. Эн тошто "Ош маска клуб" Нью-Йорк олаште верланен. Нуно Атлантик тептеҥызыште Шыжа тылзе гыч Вӱдшор тылзе марте кажне рушарнян йӱштылыт.

Китайыштат теле йӱштылмаш шарлен. 1940-ше ийлаште туҥалыныт, а 2006 ийыште йӱштылшо-влакын чотышт 200 000 еҥ наре лийын.

Тазалык шотышто

Кузе илыш да специалист-влак ончыктат, теле йӱштылмаш айдемын тазалыкшылан, эҥгек дене таҥастарымашште, пайдам шукырак конда. Вӱр сайын кошташ тӱҥалеш, ваче, туп корштымаш пыта, айдемын шӱлыкан кумылжо йомеш. Тыгак, астме, омодымылык пыта. Ревматизм ден фибромиалгий чер деч эмлалташ полша.

Таҥасымаш

Таҥасымаш виктарчыкым эн ончыч (2000 ийыште) Финляндийыште пуртеныт. Кок ий гыч нуным вашталтеныт, кызыт нуно тыге койыт

Таҥасымаш-влак кажне ийын эртат. Спортсмен-влак шкетынат, эстафете денат 25 метрым иен эртышаш улыт.

Тыгак уло:

1. «Нерпе» — ийымашыште жапым огыт шотло;
2. «Тюлень» ийымаш — йӱштылалтыт гына.

Таҥасымаш виктарчык

1. Эстафетым тошкалтыш воктене ваш-ваш пуат. Спортсмен тыгодым вӱдйымалсе тошкалтышыште шога, ваче марте вӱдыштӧ. Брасс стиль дене гына ийыт. Эн тӱҥ — вуйым вӱд йымаке чыкаш ок лий.
2. Таҥасыше-влак нимогай уто шокшо вургемым але шокшым пуышо арверым кучылт огыт керт. Лач ийымаш вургем да ийымаш упш.
3. Виктарчыкым пудыртышо-влакым таҥасымаш гыч кораҥдат.
4. Чыла ӱчашымаш-влакым таҥасымаш оза рашемда.
5. Виктарчык-влакым кажне ийышылан умылтарыман. Тидлан команде вуйлатыше вуйын шога.

Российысе таҥасымаш-влак

Телымсе марафон ийымаш — финн таҥасымашлан моткоч келшен толеш, но вӱдын температуржо 15 градус деч йӱштырак лийышаш, ийыме корно — 200 метр.

Телымсе спорт ийымаш — ийыме писылык дене таҥасат. Корно 25 метр гыч 200 метр марте лийын кертеш.

Тыгак ончо

• Вӱд спорт тӱрлык дене тӱнямбал чемпионат
• Вӱд поло